Tha Alistair a’ dèanamh luaidh air tè a rinn obair ionmholta gus na h-oibseactan a bhuineadh do mhuinntir na Gàidhealtachd a ghlèidheadh is a chuir gu mòr ri ar tuigse air sòisealtas is beatha làitheil nan daoine.

Tha cliù aig a’ Mhonadh Ruadh mar aon de na prìomh làraichean son spòrs air a’ bhlàr a-muigh. ‘S iomadh latha sona a chuir mi fhèin seachad sa chearnaidh a’ sreap nam beann as t-samhradh is a’ sgìtheadh sa gheamhradh. Ach is tric a chuireas dorch shìde bacadh air a bhith a-muigh air a’ mhonadh agus chan eil e cho furasta an uair sin dòighean fhaighinn gus tìde a chaitheamh.

Tha grunn math bhliadhnaichean air a dhol seachad bho fhuair mi lorg air taigh-tasgaidh beag san sgìre far am faighinn dìon bho na siantan agus aig an aon àm far am b’urrainn dhomh m’ùidh ann an eachdraidh na Gàidhealtachd a shàsachadh. Bhon uair sin tha an taigh-tasgaidh air gluasad gu làrach leòmach ùr an am Baile Ùr an t-Slièbh ach an uair sin lorgte e aig oisean cùl-shràid ann an Ceann a’ Ghiùthsaich am broinn seann loidse-seilge. B’ e ainm an taigh-tasgaidh ‘Am Fasgadh’; chan ann air sgàth an fhasgaidh a thug e gu mo leithidsa ach gu cruinneachadh air leth de dh’oibseactan a bhuineadh dhan Ghàidhealtachd. Bha an cruinneachadh seo diofaraichte bho chàch a chìthear ann an taighean-tasgaidh eile an diofar ceàrnan dhen dùthaich. Cha b’ e rudan aig an robh luach airgid no aig an robh buinteanas ri euchdan mòra na h-eachdraidh no na daoine beartach is aimeil a bhathar a’ taisbeanadh; ach na rudan a bhiodh air an cleachdadh leis na daoine àbhaisteach sa bheatha làitheil aca.

B’ e an rud a bu mhotha a dhrùidh orm a’ chiad uair a thug mi ceum thar a stairsich farsaingeachd a’ chruinneachaidh, rud a leig leam iomadh uair a chur seachad san àite gun a bhith a’ fàs sgìth dheth; bha daonnan rudegin ùr ri ionnsachadh. Cha robh earrann de bheatha nan daoine nach robh air a riochdachadh; eadar obair, spòrs, siubhal, fasan is dualchas. Bha e follaiseach dhomhsa gun deach a chur ri chèile le làimh gaolach is fiosraichte. Bhuineadh an làmhsa do thè Iseabail Ghrannd, tè a choisrig cuid mhath dè a beatha don obair.

Rugadh i ann an Dùn Èideann ri linn Banrigh Bhictoria gu teaghlach a bha air a bhogadh ann am modhan is eachdraidh na linn. Bha a pàrantan an sàs an obair na h-iompaireachd sna h-Innseachan is chaidh a togail le a seanair a bha na fheachd-mharasgal san àirm agus an uair sin na ‘Gholdstick in Waiting’ don bhanrigh Bhictoria. Ach b’ e an nighean aigesan an neach a bu dlùithe dhi, agus b’ ann na cois a ghabh Iseabail òg ùidh ann an eachdraidh bho thùs, rè nan tursan a thug iad a mach gu cunbhalach gu na gailearaidhean is taighean-taisgaidh ann an Lunnainn. Thug dà thuras thall thairis an uairsin buaidh shònraichte air a beatha. Nuair a bha i aig aois 17 thadhail i air Taigh-Tasgaigh a’ Chlò-Bhualaidh ann an Antwerp. Eu-coltach ris na taighean-tasgaiadh air an robh i eòlach ann an Lunnainn far an robh na h-oibseactan air an taisbeanadh an dòigh tioram ann an cèisean, an seo chaidh ceàrdach a’ chlò-bhualadair ath-chruthachadh dìreach mar a bha. Na b’fhaide air adhart ann an Stolkholm chunnaic i taigh-tasgaidh tuatha son a’ chiad uair far an robh taighean na tautha air an ath-chruthachadh is air a lìonadh leis na h-oibseactan is an àirneis a bhuineadh dhan luchd-còmhnaidh.

Bha Iseabail mothachail nach robh a leithid ann ann an Alba, is chuir i roimhpe am beàrn a’ lìonadh. Bha i a-riamh moiteil às an dualchas Gàidhealach aice fheìn mar shlìochd Granndaich an Tullaich Ghuirm is chunnaic i cothrom seo a thaisbeanadh ann an dòigh a bheireadh brìgh don eachdraidh. Aig an dearbh àm ’s a thadhal Iseabail air an t-Suain bha i trang a’ rannsachadh seann shiostam àiteachais is sòisealtas sgìre Bhadenoch don bhuineadh a sinnsearan is mar sin bha i air a h-armachadh leis a’ mhìon-eòlas a bhiodh a dhìth oirre. Gu neònach do chuig-eigin a chuir seachad a beatha ris cha do chòrd cruinneachadh rithe. Mar a chuir i fhèin an cèill e san leabhar aice ‘The making Of Am Fasgadh’ a sgrìobhadh i gu ruige deireadh a beatha cha robh i cofhurtail mu thicheall daoine is bha e duilich dhi rudan iarraidh orra. Tro duilleagan an leabhair tha e a’ tighinn am follais gun robh taobh caran rag aice. Ach ged a dh’fhàg seo air an taobh a-muigh i aig amannan leig a nàdar daingeann leatha an lèirsinn aice a thoirt gu buil a dh’aindeoin a h-uile duilgheadas a thigeadh na rathad. Is cha bu bheag na duilgheadasan sin.

Bhon chiad latha a thug i an iomairt orra bha i a’ snàmh an aghaidh an t-srutha. Ann an Alba bha muinntir na dùthcha a’ feuchainn ri gluasad air adhart gu saoghal goireasach ùr. Dhaibhsan bha seann acainn is uidheamachd air a mheas gu tric mar chùis-nàir a bhuineadh ri bochdainn is beatha bunaiteach nan làithean a dh’fhalbh. Aig a’ char as fheàrr bhitè ga fhàgail ann an stàball no lobht far an rachadh e a dholaidh. Aig a char as miosa rachadh a chur dhan t-sitig. Nuair a chaidh Iseabail an toir air seann chreathal a chuala i mu dheidhinn chaidh innse dhi gun deach a chur dhan teine. Chaidh aice air grèim fhaiginn air tè eile dìreach mus deach taigh-circe a dhèanamh dhith. Bha loidhne cailce air a bonn a’ comharrachadh far an robh i an impis a bhith air a geàrradh na dà leth.

Cha robh duine no buidheann ann a bha deònach airgead a chur mu choinneamh na h-iomairt aice agus bu tric a b’fheudar dhi sporghail san sporan aice fhèin. Bha fiù ’s an cruth-tìre na h-aghaidh. Bha aice ri siubhal fad is farsaing air a’ Ghàidhealtachd gus lorg fhaiginn air an stuth a bha a dhìth oirre an linn nuair a bha rathaidean is dòighean siubhail eile fhathast bunaiteach air feadh na sgìre. Nuair a thadhaileadh i air an Eilean Sgitheanach bha àite air an aiseag son dìreach càr no dhà, is nuair a bha tràigh ann bhiodh aice ri dràibheadh air bòrd thar dà dhèile. Càraicheadh criutha a’ bhàta blocaichean fiodha gus nach tuiteadh an càr thar a’ chliathaich dhan mhuir. Nuair a shiubhaileadh i tro Ghleann Chomhann b’ e rathad cas, làn lùban teanna a bh’anns an seann rathad a bhiodh roimhpe. Air an corra uair a thachaireadh i ri càr eile air còrnair bhiodh aice ri dol an còmhar a cùil gus am faigheadh iad seachad air a chèile. Is cinnteach gur e sealladh iongantach a bhiodh ann an Iseabail ’s i san dol seachad; tè àrd drùidhteach na suidh gu dìreach na Morris sròn tairmh air a cuartachadh leis na h-oibseactan a bha i air ùr-thrusadh. Tha dealbh ann dhith sa chàr aice le biota san t-suidheachan pasaideir is stail mhì-laghail sa chiste air a cùl.

Ach am measg a h-uile duilgheadas ris an do dh’fhuiling i b’ e am fear a bu mhiosa àite- còmhnaidh seasmhach fhaighinn don chruinneachadh aice. Bha an cruinneachadh a sìor dol am meud agus bha an suidheachadh a’ fàs èiginneach. Dh’impich i probhaist Inbhir Nis taisbeanadh a chur air dòigh ann an talla a’ bhaile. Ach cha b’ e ach taisbeanadh sealach a bh’ann is às dèidh na seachd seachdainean a mhair e bha i air ais sna dìthreabh le briseadh-dùil nach do thàrmaich an taisbeanadh maireannach às ris an robh i an dùil.

Thug e còig bliadhna eile dhi mus do lorg i a’ chiad dhaichaidh don chruinneachadh ann an Eilean Ì am broinn seann Eaglais Shaor. Bha i na buannachd dhi gun robh i air an fhìor- Ghàidhealtachd ann an àite far an robh dualchas is seann chleachdaidhean fhathast làidir, ach bha an siubhal air ais is adhart na dhùbhlan dhi. A bharrachd air seo, eu-coltach ris a’ mhòr-chuid, cha do chòrd an t-àite rithe. Mar a chuir i fhèin an cèill e ‘The real truth is that living on a small island that was also a tourist centre was distastefull to me’

Taobh a-staigh trì bliadhna bha i air cùl a chur ris an eilean is bha i air a’ chruinneachadh a ghluasad gu seann eaglais eile, an turasa ann an Lagan an Sgìre Bhàideanach. B’ e sin an sgìre don bhuineadh a sinnsearsan is dh’fhairich na bu chofhurtaile an seo. Sheatlaig i ann am mansa na h-eagalise a chur aghaidh air amannan nas seasmhaiche. A cha b’ann mar seo a bha cùisean gu bhith. Cha b’ fhada gus an do a bhris an Dàrna Cogadh a-mach, is a fhuair i brath gun robh an eglais aice gu bhith air a chur gu feum mar thaigh-stòir. Bhiodh aice ris a h-àl a dhìon aon uair eile. Loisg is làdach de litrichean gu na diofar ùghdarrasan gun moran stà. Ach nuair a nochd cathraiche Comhairle Inbhir Nis a shealltainn ris a’ chùis bha e mar uan a’ dol a steach gu garadh lèomhainn. Bho seo a-mach cha robh sgeul air taigh-stòir no dad dhen a leithid. Chaidh an cruinneachadh a chur fo ghlais is fhuair Iseabail obair don riaghaltais tron chogadh ann an Lunnainn. Ach a h-uile chothrom a thigeadh thuice bha i air ais is ardhart a’ cumail sùil air a’ chruinneachadh aice, is i a’ cur an gnìomh cogadh dhi fhèin an aghaidh raodain is larbha leòmain.

Leis gur ann air mhall a fhuair Iseabail an eaglais ann an Lagan cha robh dùil aice gur e dachaidh buan a bhiodh ann. Bha an cruinneacheadh aice air tighinn gu ìre is mar a thuirt i fhèin bha beatha fa leth aige a-nis. B’ fheudar dha seasamh air a’ dhà chois. Ann an 1943 fhuair i sealbh air an loidse-seilge ann a Ceann a’ Ghiùthsaich far am faca mi fhèin an cruinneachadh bho thùs. A bharrachd air a bhith a’ suidheachadh a’ chruinneacaidh air an taobh a-staigh theann i ri eisimpleirean de sheann thaigheadas ath-chruthachadh air an talamh ma thimcheall, a’ coileanadh an lèirsinn a ghin na ceann nuair a thadhail i air an taigh-tasgaidh an stolkholm na h-òige. Mura robh sin gu leòr ghlèidh i corra bheathaichean gus cur ri fìorachas an àite. Nuair a leig i seachad an obair an 1954 dh’aontaich co-bhonn de dh’oilthighean uallach an taigh-tasgaidh a ghabhail os làimh. Ann an 1975 thàinig an taigh-tasgaidh fo sgèith Comhairle na Gàidhealtachd.

Mu dheireadh thall bha Iseabail a’ faighinn aithne son na h-obrach aice. Ann an 1948 chaidh LLD a bhuileachadh oirre le oilthigh Dhùn Èideann is an 1959 fhuair i MBE. Is bu mhath an araidh. Mar a shaothraich leithid Dwelly is Alasdair Gilleasbaig MacGilleMhìcheil a chum a leas canan is dualchas nan Gàidheal rinn Iseabail obair dheatamach gus na h-obseictean a chleachd na daoine nam beatha làitheil a chlàradh is a chruinneachadh. Tromhpa thathar a’ faighinn tuigse air beatha nan daoine nach biodh againn as an aonais. Ged is cuibhreann math de a beatha a chuir is seachad a chruinneachadh cha robh i idir diomhain nauir nach robh i a’ cruinneachadh. Sgrìobh i còig leabhraichean na beatha, gach fear a tha a’ toirt sùil às ùr air beatha nan Gàidheal is a chuireas ri ar tuigse air sòisealtas na Gàidhealtachd.

‘S i a tha araidh air àite am measg na h-àireimh bhig de ghaisgich a chuir luach ann an dulachas nan Gàidheal is a rinn obair ionmholta gus a ghlèidheadh .

http://www.tobarandualchais.co.uk/en/fullrecord/37697/1

– AP

Roinn

Sreath de dhàin le Alistair Paul

M’Fhidhle I

Is tusa as fhaisge orm a laigheas
Do chorp sìnte fo mo cheann
Is tusa a ghèilleas do mo mhiann
Do cheannsa air creathail mo làimhe
Is cùbhraidh ar tìde còmhla
Greisean ro ghann air an goid
Bho triall na beatha làitheil
Cniadaichidh mo mheòir do mhuineal
Is seinnidh thu gu binn nam chluais

M’ Fhidhle II

Tharraingeadh do chorp à cridhe craoibhe
Spruis is malpas uasal; beò, a’ bualadh
Cumhachd gluasachd buan na coille
Cagar mìle uspagan analach nad altan
Cuach nan gaothan luaineach nad chuislean
Iadhadh mall an àilidh thais is planntrais
Beathach sgeunach is biastag riaslach
Air an ceannseachadh fo làimh an neach-ciùird
Air an ath-dhùsgadh fo làimh an neach-ciùil

M’ Fhidhle III

B’ e cinneamhain a thug sinn còmhla
Nuair fhuair mi lorg ort; thu nad laighe
Nad chiste, nad thàmh, fad nan cian
Nad fhròg, uaigneach, fhuaraidh nad aonar
O chaidh do chompanach fa dheireadh air chall
Is dhùisg mi thu bho chadal an èig dhorcha
Gu bhith maille rium fad a’ chòrr de mo bheatha
Ach, mur còrd mi riut mar as còir lem chuid ciùil
Na caill do dhòchas thig cèile eile air mo chùl

– Alistair Paul

Roinn

Sùil air a’ chruadalachd a dh’adhbhraich crìonadh na Gàidhlig, agus ceist ann mu bhuaidh Brfhàgail oirre san latha an-diugh.

————————————— more—————————————————-

San 19mh agus san 20mh linn chaidh Gàidhlig a thrèigsinn mean air mhean le mòr-shluagh na Gàidhealtachd –  a dh’aindeoin orra , dh’fhaodadh tu ràdh – a chionn ´s gun robh a’ Ghàidhealtachd fo chìs Shasainn agus a’ mhòr-chuid de na Gàidheil air an atharrachadh às an fhearann.

San 19mh linn, bha na ceudan mhìltean de na caoraich mhaola air sgaoileadh thairis air an tìr agus an dèidh sin, na ceudan de mhìltean de dh’fhèidh airson spòrs seilge nan uachdaran ’s an caraidean beairteach. Le àireamhan mòra nam beathaichean acrach ud, chaidh an talamh a rùsgadh de phlanntrais gus an robh an tìr ionnas a bhith air a bearradh lom.

Aig toiseach na 20mh linn, dh’èirich croitearan gus sealbh a ghabhail air fearann an sìnnsearan, ach am biodh bith-beò na b’feàrr aca. An dèidh a’ Chogaidh Mhòir,  rinneadh fealladh air na saighdearan òga Gàidhealach a thill dhachaigh, ’s cha d’ fhuair iad na bha air gealltainn dhaibh ron Chogadh. Thòisich riaghaltas Westminster air eilthireachd a Chanada a bhrosnachadh air eagal ’s gun èiricheadh an còrr de na Gàidheil gus am fearann a ghabhail air ais bho na h-uachdarain.

Mar a bhite an dùil, bha aire an t-sluaigh sna h-aimsirean seo ga tomhadh cho mòr ri beò-shlàinte is biadh do an cuid theaghlaichean gun robh a’ Ghàidhlig, a bha uair ʼna meadhan brosnachaidh, air a leigeil air dhearmad . Bha uiread de smachd  is sealbh aig uachdarain chèin, choimheach air an eaconamaidh ionadail gun robh bith-beò is biadh air an cleachdadh an aghaidh – ʼs chan ann air leas – an t-sluaigh.

A thaobh na Gàidhlig, às aonais foghlaim innte, rinneadh milleadh a bharrachd air cothroman eaconamaidh a stèidheachadh air a’ Ghàidhealtachd a bhiodh ag obair gu buannachd nan Gàidheal. Clann na Gàidhealtachd ionnsaichte sa chànan aca fhèin, abair nach robh na Sasannaich is Goill ag iarraidh sin, mar sin, chaisg iad Gàidhlig ann an sgoiltean na Gàidhealtachd fo sgiath Achd an Fhoghlaim.

Bha fhios aig an riaghaltas gur i a’ Ghàidhlig a bha a’ beathachadh cridhe nan Gàidheal, agus nach dèanadh iad an gnothach air muinntir na Gàidhealtachd a cheannsachadh uile gu lèir mur biodh na freumhan Gàidhlig air an spìonadh glan às am bun. Le sin, dh’fhaodadh iad a bhith cinnteach gun seacadh gach meanglan a bha a’ tarraing sùgh bhuaipe. Nach ann carach a bha na h-aingidhean ud.

Dh’ionnsaich mi bho chionn ghoirid gun robh cothrom ann an Canada ge-tà, a’ Ghàidhlig a stèidheachadh aig an aon ìre oifigeil ris a’ Bheurla agus an Fhraingis air feadh na dùthcha air fad. Gidheadh is ged a bha Gàidheil Albannach cho lìonmhor ʼs gum b’ i a’ Ghàidhlig an treas cànan a bu mhotha ann, bhòt buill na pàrlamaid Canadianach an aghaidh a’ bhile gus inbhe oifigeil a thoirt dhi. ʼS e an rud a bu tàmailtiche mun ghnothach gur e Gàidheil a bh’ anns a’ mhòr-chuid dhe na buill sin. Bha a liuthad smal (no slabhraidhean) air inntinnean nam ball-pàrlamaid gun robh iad a’ cur an aghaidh an dualchas fhèin. Cha chuireadh iad luach innte leis nach robh Alba ga meas fiachail.

An-diugh, is ged a tha e fada air an latha, tha a’ Ghàidhlig ga meas luachmhor mar phàirt de “dhualchas neo-bheantainn, prìseil na h-Alba” (Scotland’s precious intangible cultural heritage) no briathran dha rèir. Is e sin faclan fìnealta, grinn a theirear thaobh na Gàidhlig tro mheadhan na Beurla, oir tha iad furasta a chur ann am bileag gleansach airson ìomhaigh ghleansach a chumail suas. Ann an cuid a dh’àitichean is raointean beatha an latha an-diugh, dh’fhaodamaid a ràdh gu bheil deagh thaic ga toirt don Ghàidhlig, ach ann an raointean is sgìrean eile, chan eil i a’ faighinn ach sgrìobadh na poite mur bheil sgillinn idir a’ tighinn na rathad.

Nuair a thèid Alba a shlaodadh às an Aonadh Eòrpach ann an ùine ro gheàrr, ´s i ag èigheachd nan creachan , dè a’ bhuaidh a bheir seo air staid is inbhe na Gàidhlig, mar a tha i an-dràsta? Dè thachras nuair a nì na Tòraidhean an sgròbaireachd fhèin air còraichean daonna na h-Eòrpa?  A bheil beachd aig na h-eòlaichean Gàidhealach is Gàidhlig air seo?  Bu toil le Dàna sin a chluinntinn.

Roinn

A’ chiad bhoireannaich a cheumnaich à Oilthigh Dhùn Èideann

Bha trioblaidean againn le puist-dealain o chionn mios no dhà agus mar sin, cha d’ ràinig dà phios le Marcas Mac an Tuairneir gus an latha eile. Tha sinn gam foillseachadh an seo gus an cur fa ur comhair.

Dàn a sgrìobh mi son là eadar-nàiseanta nam ban.
Thug thu bhuat do speuclairean,
an dùil a sgrùdadh gun iompaidh;
sùil ùr air eachdraidh
ga cur mud choinneamh.

Bana-sgoilearan gan grinn-riaghladh
an loidhn’ a-rèir iarraidh
fhireannaich le lionsa.

Dhearc thu an seasamh,
sgeadaicht’ an fiughair
dubh-is-geal Bhioctòirianaich.

Dh’fheuch mi rium ruathar
an sgiortan slaparach air Potterow.
Tsunami do loidhne-ama fireannta.

Thionndaidh thu, beul-fosgailte
gog-shùileach le iongantas
às dèidh leughadh an coileanais,
earr-nòtaichte le ealain an athraichean.

• Tha Marcas Mac an Tuairneir na thagraiche ollamhachd ann an Oilthigh Dhùn Èideann. Tha ùidh aige ann an litreachas is dràma na Gàidhlig, teòirig chuèir, iar-cholonachd is boireannachas.
• Tha e air dà leabhar bhàrdachd a sgrìobhadh – Deò (2013, Grace Note Publications) is Lus na Tùise (2016, Clò a’ Bradain) a tha rim faotainn bho ghrunn bhùithean is rèiceadairean air-loidhne.

Roinn

Pios a rinn Marcas o chionn goirid air an t-sàr chuirm, Strì is Buaidh aig Celtic Connections. 

Mar a thàinig fèis mhòr Celtic Connections gu crìch sa Gheamhradh, bha mi air mo dhòigh an t-astar a shiubhail thar meadhan na h-Alba son cuirm a chomharraich is a bhrosnaich ceòl is cultar na Gàidhlig. Tha An Lòchran – buidheann leasachadh ealain na Gàidhlig, stèidhichte air taobh siar Ghlaschu – air a bhith ag obair làmh ri làimh na fèise mòire cliùitiche fad bliadhna no dhà a-nis, gus àite cunbhalach a ghlèidheadh don Ghàidhlig, am measg a’ phrògraim farsaing de shàr-choileanaidhean a bhios ga thabhann gach bliadhna.

Chaidh am buidheann fhèin a stèidheachadh ann an 1999, leis an amas ealain na Gàidhlig a chur mu choinneamh muinntir Bhaile Mòr nan Gàidheal, ga chumail, gu dlùth, ri raon prìomh-stèidhean a ghabhas a-steach ion-ghabhalachd, tionnsgalachd, cruthachalachd, so-sheasmhachd is miann deagh bhuaidh a thoirt air foghlam, turasachd agus eaconamaidh a’ bhaile.

Bha sin uile ri fhaicinn sa chiad choimisean a thug iad seachad, a rinn luaidh air na bràithrean Dòmhnallach, aithnichte air feadh an t-saoghail aig cridhe a’ chomhlain Runrig, le cuirm is taisbeanadh ealain air an robh Flower of Scotland.

Am measg àireamh nan cuirmean, gan cuir air dòigh eadar Celtic Connections is am buidheann, bha a’ chuirm shoirbheachail Slàinte Mhath aig Màiri Anna NicUalraig is caraidean ceòlmhor, a thachair ann an Seòmar Shrath Chluaidh an Talla-chonsairt Rìoghail ann an 2015, mar a thachair cuirm na bliadhna seo, Strì is Buaidh fo stiùir Eòghann MacEanraig.

Tha Eòghann a-nis aithnichte mar shàr-cheòladair le deagh chliù, a tha na phàirt de theaghlach tàlantach le Ailean, Ingrid is Megan nam measg aithnichte airson an cuid obrach le feadhainn de na comhlain às fheàrr ann an Alba; Blazing Fiddles, Cliar agus Breabach. Air an oidhche sin, bha an dithis phiuthair aige sin na chuideachd air an oidhche is iad ri fìor bhreacan cheòlmhor a chur ri chèile, a thug a-steach fidheall, fideag, clàrsach, piano le tionndaidhean òran Gàidhealach aig an robh dlùth traidiseanta agus cur ùr-nòsach, gan fighe còmhla. Gu dearbh, bha eachdraidh na coimhearsnachd-cainnte aig cnag na cùise fad na h-oidhche gu lèir, mar a rinn gach òran iomradh air an aimhreit a phuingicheadh eachdraidh nan Gàidheal. A’ tòiseachadh aig tùs seann-Cheilteach, lean aithris na cuirme tro linntean meadhan-aoiseach, Seumasach, gu Aonadh nan Crùn, a’ chiad is an dàrna chogaidh is a’ tighinn gu crìch le òran Runrig a shoilleirich cogaidhean san Ear-mheadhan.

A thaobh sheinneadairean, gus bàrdachd a chur ris a’ cheòl, bha MacEanraig an deagh chuideachd, gun teagamh, còmhla ri Cathy Ann Nic a’ Phì, Sìneag Nic an t-Saoir, Alasdair MacIlleBhàin agus Gillebrìghde MacIlleMhaoil. Dhòmhsa dheth b’ ann aig MacIlleMhaoil a bha òran na h-oidhche a ghabh ‘Òran Bhonaparte’; òran a dh’aithris beachd nan saighdeir a chaidh an aghaidh an Impire Fhrangaich, le miann gu leòr air claidheimh gus cinn an nàimhdean a sgàineadh. Thug MacIlleMhaoil an t-òran seachad leis gach spionnadh a bha iomchaidh don chùis ann an dòigh a thug sealladh dhuinn air mar a bhiodh e a’ faireachdainn a dhol an sàs san iomairt fhèin. B’ e coileanadh a dh’fhreagradh a ròl ainmeil air Outlander, le cinnt!

Mar a bhiodh sibh an dòigh bho chuirm Celtic Connections, bha càileachd ann a thog an rud gu lèir bho làr coitcheann an taighe-chèilidh is a dh’fhreagraich àrd-ùrlar iomraiteach an àite fhèin. A’ cur craiteachan lainnir ris an iomairt bha Angela NicEacharna a mhìnich an eachdraidh a bha aig cùl nan òran, fhad ‘s a chuir i an dearbh àbhachdas is aotramas ris an oidhche, ris a bhiodhar an dùil. Gun teagamh bha aimhreit gu leòr na sgeulachdan leasanan dràibheadh aig Sìneag bhochd!

Mar a bha Slàinte Mhath aig Màiri Anna na hò-rò-gheallaidh is na ruaig tro thaighean-òsta Gàidhealach Ghlaschu, ann an 2015, bha blas nas socraiche, fiù ’s acadamaigeach air oidhche MhicEanraig, a dh’fhreagraich beachdachadh air na tachartasan eachdraidheil a bh’ aig cridhe a’ ghnothaich. Air saoghal air ann an linn far a bheil ìomhaighean is aithrisean chogaidhean thall thairis na phàirt de n-ar beatha làitheil, b’ e rud cumhachdach a bhith beachdachadh air an dòigh a thug bagairt is ionnsaigh air ionnanachd ar coimhearsnachd fhèin. Rinn a’ chuirm seo sin, gun teagamh, san dòigh a chuir e seann òrain air a bheil mòr-chuid eòlach air ais sa cho-theags cheart; òran gan sgrìobhadh gus ar cuid eachdraidh a chumail nar cuimhne fhèin, tro mheadhan an traidisean beò.

Aig a’ cheann thall, b’ e an rud as motha a chòrd rium, MacEanraig fhaicinn beò na choimisean ùr, a thug cothrom dha ceum air falbh a ghabhail bho a chuid obrach le Mànran is Battlefield Band. B’ e tlachd a bh’ ann san dà-rìribh a bhith ag èisteachd ri a cuid seinn, a rinn e bho chùl an àrd-ùrlar, fhathast na suidhe. Ged bu bhrèagha an coileanadh, cha b’ urrainn dhomh seachnadh mo mhiann fhaicinn front and centre a thuilleadh, ged nach b’ e sin ach samhladh beusachd an duine. Gun teagamh bha a cuid tionnsgalachd a’ ruithe tron chuirm o bhun gu bàrr is mar sin, ma gheibh e cothrom a thoirt ais às dhan àrd-ùrlar a-rithist gum faicear e is smior an t-seòid ann, deònach an iomairt aige fhèin a stiùireadh dhan bhlàr.

• Tha Marcas Mac an Tuairneir na thagraiche ollamhachd ann an Oilthigh Dhùn Èideann. Tha ùidh aige ann an litreachas is dràma na Gàidhlig, teòirig chuèir, iar-cholonachd is boireannachas.
• Tha e air dà leabhar bhàrdachd a sgrìobhadh – Deò (2013, Grace Note Publications) is Lus na Tùise (2016, Clò a’ Bradain) a tha rim faotainn bho ghrunn bhùithean is rèiceadairean air-loidhne.

Roinn

Eil thu fo bhròn? Tog do cheann, tha an strì a’ cumail roimhpe.

O chionn còig bliadhna air fhichead, an turas mu dheireadh a bha an uimhir de ghorm a’ truailleadh mhapaichean poilitgeach na h-Alba madainn Dihaoine, sgrìobh Calum Dòmhnallach an t-òran “Àrd”.

Ged a bha e sgith “le cuid smalan, mi-mhisneachd is bròn,” as dèidh do dh’Iain Major a’ tilleadh gu cumhachd, bha e cuideachd làn chinnt gun robh “spiorad nan daoine nas soilleir na gealach, nas doimhne na ’n cuan, Gheibh sinn ar n-àite ’san t-saoghal ‘s an ginealach ùr.” agus chuir e na briathran sin ann an òran togarrach, brosnachail. ’S fhiach e èisteachd ris a-rithist an-diugh.

Ma tha thu fhèin fo bhròn an-diugh, tog thu fhèin on làr air a bheil thu nad shineadh. Tha ana-cheartas mun timcheall oirnn, tha bochdainn agus dìth-chòraichean na dhìteadh oirnn, agus an cultar a bhios a’ fàgail air daoine a bhith a’ bhòtadh airson na Tòraidhean le cogais ghlan. Nam bheachd fhèin, agus tha thu làn dìth-bheathe a bhith a’ dol nam aghaidh leis na beachdan seo (agus le cinnt bidh daoine nas fhiosraichte na mise mu na cùisean seo), ach tha an t-àm ann don Phàrtaidh Nàiseanta a bhith raidigeach agus a bhith ag obair a dh’ionnsaigh structaran taic nan Tòraidhean , nan oighreachdan mòra a thoirt às a chèile, am fearann a thilleadh dha na daoine, agus an aon rud a bheir Ceann an Ear-Thuath air ais riutha, na cuantan a thilleadh dha na daoine cuideachd le bhith a’ sbaid gun sgur airson còraichean iasgaich. Bu chòir dhaibh a bhith a’ leantainn orra leis an strì an aghaidh nan Oraistich le laghan nas fheàrr airson gràin-creidimh a pheanasachadh, agus feumaidh Nicola agus Kez suidhe sìos, còmhla ri Pàdraig, argumaidean mu reifreann a chur dhan dara taobh agus feuch air an deamhann chunnartach sin Davidson a stad. Ma gheibh na Tòraidhean oirleach sam bith de slat-riaghlaidh na h-Alba, bidh an ceòl air feadh na fidhle airson Gàidhlig.

O chionn trì seachdainean, tha ar Gàidhealtachd air a bhith fo sgàil eile, an aon sgàil nach teich sinn idir ach a thàinig gun rabhadh air dithis ro òg às na coimhearsnachdan againn fhèin. Briseadh-cridhe cho mòr a dh’fhairich sinn o chionn fhada. Chan urrainn dhuinn ach tomhas air a’ bhròn is a’ phian aig teaghlaichean Eilidh NicLeòid à Barraigh agus Donnchadh Roger às a’ Ghearasdan. Fois shiorraidh dhaibh. Ach faodaidh sinn cuideachd neart a tharraing on dòigh san robh co-fhaireachdainn agus co-thruas a nochdadh eadar daoine air feadh coimhearsnachdan eileanach agus coimhearsnachd na camanachd aig àm cho dorch. Dà choimhearsnachd air an reubadh a chèile ach gan toirt còmhla, a’ cur nar cuimhne ar daonnachd shiorraidh. Is e sin an duais tiamhaidh a tha againn. Tha rudeigin buan annainn nach do smal iad fhathast, feumaidh sinn an t-sradag ùr sin a lorg anns an dorchadas.

Feumaidh sinn a bhith daingeann, ge b’ e cò a tha ann an cumhachd ann an Àireamh a Deich no Taigh Bhòid – tha cànan againn ri bhrosnachadh tro chleachdadh is ionnsachadh, tha clann againn a thogail le deagh ghean is deagh Ghàidhlig, tha coimhearsnachdan againn ri dhion is ri neartachadh agus tha nàimhdean Gàidhealach is Gallta againn ri sgiùrsadh le smaoineachadh soilleir agus briathran làidir, agus mar a thuirt an Dòmhnallach ann an òran eile “an tìr cho ùr dhomh ’s a bha i nuair a bha mi nam phàiste,” tha Alba fhathast àlainn agus feumaidh sinn a còr a sheasamh. Na gèill ’s tu beò. Gus am bris an là agus an teich na sgàilean.

• Eòghan

Roinn

O chionn seachdain fhuair mi an cothrom is an urram a bhith a’ cur fàilte air buidheann de 40 Màbhrach as leth Club Gàidhlig a’ Ghealbhain. ‘S ann a bha iad air chuairt a dh’Alba gus eòlas a chur air an dualchas is a’ mhion-chànan againne. B’ e oidhche air leth a bh’ ann, is sinn a’ dèanamh gàirdeachas ri cèol, dualchas is seanachas càch a chèile. Seo dàn a sgrìobh mi gus furan a chur orra.

A bhràithrean, A pheathraichean
Guma fialaidh bhios ar fàilte
Fada bho chèile thar cuain
Guma faisg sinn nar cridhe

Thar a’ chuain luainich
A shuathas ri ar cladach
Is e an làmh shìnte
A bheireas air ur dùthaich

An fhairge fhiadhaich
A sguab bho thìr sinn
Is i an sàl citheach
A thug sinn a-null

An ioma-ghaoth
A dh’iadhas ar creag
Is i a’ ghaoth fhial
A thug sibh a-nall

An t-àile faondrach
A lìonas ar sgamhan
Is e an t-adhar siùbhlach
Air an gin ur faclan

A’ choille bhuan
A chruthaich ur faclan
‘S i a’ choille dhian
A mhaireas nar n-inntinn

Am monadh is a’ bheinn
Tro fhireach is falachan
Is am fiadh brisg sinn
A ruitheas tro ur smuain

Am fuaran fiorghlàn
Chumas uisge ri dùthchas
Nach òl sinn às
A bhàthadh ar n-ìota

An cuan luaineach
A bhagaireas ar bàthadh
Cuireamaid coille bhuan
Chuireas bacadh air a bhuaidh

https://www.facebook.com/TeWanangaoAotearoa/?pnref=story

Roinn

Tha Alistair a’ toirt sùil air faclair beag a chaidh a chur ri chèile le Steaphan MacRisnidh againn fhèin.

A dh’aindeoin a h-uile goireas a tha ri fhaotainn do luchd-ionnsachaidh na Gàidhlig san latha a th’ann, air an eadar-lìon is eile, tha e fhathast feumail dhaibh faclair beag a bhith maille riutha. Tha a leithid pailt sna mòr-canain. O chionn greis nochd fear sa Ghàidhlig fo bhratach an fhoillsicheir Lexus a chaidh a chur ri chèile le Steaphan MacRisnidh còir againn fhèin.

B’ e samhla annasach air an t-saoghal eadar-nàiseanta sa bheil sinn beò gum faighinn faclair Gàidhlig às Iapan far a bheil Steaphan a’ tàmh ann am pacaid air a còmhdachadh le sgrìobhadh Iapanais. Fhuair mi nam làimh faclair beag le còmhdach dathach bog is coltas air bhon taobh a-muigh mar iomadh faclair eile a gheibhear ann an cha mhòr cànan sam bith eile. ‘S e a tha dhìth air luchd cleachdaidh nam faclairean beaga seo cruinneachadh de na faclan as cumanta, beagan chomhairle mu ghràmar, is mar a ghabhas an cànan a chleachdadh gu làitheil le corra eisimpleirean. S’ e an dùbhlan ron ùghdaran seo uile a choileanadh an leabhar a ghabhas a chur am broinn pòcaid. Bha e gu bhith inntinneach dhomhsa faicinn mar a ghabh Steaphan òs làimh an dùbhlansa.

Dh’fhosgail mi an leabhar is bhuail e orm sa bhad cho soilleir sa bha dealbhadh nan duilleagan le diofar dathan is aodainnean-clò air an cleachdadh gus diofar puingean a shònrachadh. A’ dol a-steach ann na bu doimhne thogadh m’ aire gu h-ealamh le rud no dhà a bha diofaraichte bho faclairean Gàidhlig eile. ‘S e aon rud a tha àraidh mu Ghàidhlig; do luchd na Beurla co-dhiù; cho tric ’s a bhios faclan ag atharrachadh a rèir ’s mar a thèid an cleachdadh. Feumaidh an t-ùghdar co-dhùnadh a dhèanamh air dè an dreach a chleachdas e. A thaobh ainmearan ’s e an gnàth as bitheanta an ainmear a’ riochachadh leis an dreach neo-chinnteach. Tha Steaphan air a dhol an rathad eile le bhith a’ cleachdadh an dreach cinnteach. Ged a bha seo caran neònach dhomh an toiseach nuair a mheòraich mi air thàinig e a-steach orm gu bheil reusan a’ taobhadh le Steaphan. Leis gu bheil na h-uiread de dhiofar dòighean ann gus an ainmear cinnteach a chruthachadh (deich dhiubh mas math mo chuimhne) s’ e seo aon de na prìomh chnapan-starra ris an tachair an neach-ionnsachaidh. Gu dearbh s’ e seo an dearbh rud a chuir caraid dhomh dheth bho bhith a’ cumail oirre leis a’ Ghàidhlig. Far a bheil am facal air a shèimeachadh thathar a’comharrachadh seo le h an clò-Eadailteach is mar sin thèid againn air cruth bunaiteach an fhacail a dhèanamh dheth.

Tha fuaimneachadh an cois gach fhacail is tha Steaphan air siostam a chuthachadh dha fhèin gus na fuaimneachaidhean sònraichte Gàidhlig a dhaingneachadh. Cha ghabh siostam fuaimneachaidh sam bith àite a bhith ag èisteachd ri cànan ga bruidhinn; chan urrainnear fuaimneachadh aon chànan a mhìneacheadh tro cànan eile; ach s’ e deagh oidhirp a th’ann. Bhiodh seo feumail do luchd-ionnsachaidh aig ìre bhunaiteach a bhios gu tric a’ strì ri fuaimneachadh, no do dhaoine a tha airson faclan no abairtean sònraichte a bhith aca gun a bhith a’ dol nas doimnhe a-steach don chànan.

Tha gu leòr faclan ùra san fhaclair nach fhaighear anns na faclairean as sine; rudan mar smartphone (phone tapaidh) is helicopter (heileacoptair). Is cinnteach gu bheil sin feumail do chleachdadh àbhaisteach a’ chànain san latha an-diugh. Leis gur e leabhar beag a th’ann tha sin a’ ciallachadh gu bheil cuid a dh’fhaclan nas stèidhichte air am fàgail a-mach. Cha bhiodh sin na h-uireasbhaidh do luchd-ionnsachaidh aig ìre ìosal ach bhiodh do dhaoine a tha airson briathrachas nas beartaiche a bhith aca. Ach chan iad seo an fheadhainn as motha air a bheil an leabhar ag amas.

Dhomhsa dheth ’s e an rud as fheumaile is as fheàrr mun fhaclar na nòtaichean mìneachaidh an cois cuid de na faclan, a tha furasta an aithneacheadh leis gu bheil iad a’ nochdadh am bogsaichean liath. Fon fhacal ‘to’ mar eisimplier gheibhear, mar a bhiodh diùl, na diofar dhreachan Gàidhlig air an fhacal mar; gu, do, a; ach a bharrachd air seo thathar a’ tabhainn grunn math eisimplierean air mar a thèid am facal a chleachdadh an diofar shuidheachaidhean. Tha an aon rud fìor mu na facalan deatamach eile leithid; the, that, can, have is mar sin air adhart. An coimeas ris an leabhar gràmair àbhaisteach far am feum beagan eòlais a bhith agad ro làimh mus fhaigh thu grèim air an fhiosrachadh a tha dhìth tha seo gu math goireasach. ‘S e seo aon fheart a bhiodh feumail do luchd- ionnsachaidh aig diofar ìrean is fiù ’s do luchd-cleachdaidh a’ chànain. Tha corra chomharraidhean rim faighinn cuideachd a chuireas an co-theacsa cuid de na cleachdaidhean as cumanta sa Ghàidhlig. Cleas na leabhraichean gràmair àbhaisteach tha puing clàirean cuideachd aig an direadh a lèirigeas prionnsabablan coitcheann mar chruth ghnìomhairean, roimhearan riochdail is àireamhan.

Tron triall agam fhèin gu ruige ionnsachadh na Gàidhlig dhrùidh e orm nach e aon leabhar no goireas eile a dh’fhreagras a h-uile dhìth, ach measgachadh dhiubh. Is cinnteach gu bheil àite dhan fhaclairsa goireasach nam measg. Ged is leabhar beag e is mòr am misneachadh a lorgas na bhroinn!

– AP

Gheibhear am faclair an-seo aig Comhairle nan Leabhraichean

Roinn

Thadhail an seinneadair Rab Noakes air Eilean Arainn gus consart is bùth obrach air sgrìobhadh òrain a chumail. Thug Alistair sgrìob dhan bhùth obrach. Dè fhuair e aiste?

Ma tha seinneadair Albanach ann a bha thall ’s a chunnaic, is esan Rab Noakes. Bho bha e na chnapach beag a’ seinn le clàran country is Albanach a phàrantan, is e a’ fàs suas ann an Cill Rimhinn sna 50an, tha e a-nis a’ comharrachadh 50 bliadhna bho nochd e air an àrd-ùrlar gu proifeiseanta son a’ chiad uair. San àm sin tha e air trithead clàran a thoirt a’ mach is òrain gun àireamh a sgrìobhadh. Tha e air gach car is lùb ann an eachdraidh ceòl pop, folk is country ann an Alba a shiubhal bhon tùsan sna 60an, is e a’ seinn na aonar no a’ cur taic ri leithid Barbara Dickson, Stealer’s Wheel, Gerry Rafferty is Lindisfarne. Ged nach do choisinn e a’ cheart uiread de dh’aithne a fhuair cuid dhiubh sin bha e a cheart cho buadhmhor.

‘S e fear seangarra a fhuair sinn air ar beulaibh le aogas glastaidh nach fhalaicheadh a chuid aodach dathach. Ged a laigh buaidh an leigheis a fhuair e airson aillse o chionn greis air a thur cha do laigh e air a spiorad. Bha a shùilean fhathast dealrach beòthail is a chainnt puingeil, eirmseach. As cudromaiche buileach, bha e fhathast a’ seinn is a’ sgrìobhadh òrain, rud a tha dhasan mar a bhith a’ tarraing anail dhan chòrr dhìnn. Bha an giotàr na uchd mar phàirt dheth. Bha e follaiseach gur ainneamh a bhiodh e fada bhuaithe is shruth an òraid gu nàdarra eadar cainnt is seinn is cluich a’ ghiotàir.

Ged a bha leigheasadh aillse na bhuille chruaidh dha b’ e an aon rud math mu dheidhinn gun deach aige air òran no dhà a thoirt a-mach às thuirt e; an snodha-gàire air aodann mas fhìor a’ magadh air a’ bhàs a mheall e. ‘S ann bhuaithe a thàrmaich an clàradh mu dheireadh aige ‘The Treatment Tapes’. ‘S e cuspair dòrainneach a th’ann ach chan ann mar sin a tha n h-òrain na chois. Chan eil sgeul air fèin-truas; an àite sin chleachd Rab na thachair dha mar dhòigh a bhith a’ tarraing air farsaingeachd de chuspairean a bhuineas rinn uile leithid; gaol, strì, eirmse is taic bho daoine eile. Sheinn e òran dhuinn bhon chlàradh air a bheil ‘Water Is Your Friend’ Sin an abairt a chleachdadh nurs ris gus impidh a chur air barrachd òl. Sheas na faclan an ceann Raib is fios aige gum faigheadh e òran às aon uair ’s gun tilleadh a neart. (Mar thoradh air buaidh nam faclan bha botal uisge maille ris fad na h-ùine bhon shluigeadh e gu cunbhalach). ‘S e seo, thuirt Rab, an seorsa teachdaireachd a chòrdas ris: far am faighear barrachd na an aon chiall; far an tèid aig an luchd eisteachd ciall a chruthachadh dhaibh fhèin.

Agus sin mar a ghineadh òrain Rab gu tric; air an togail air bunait beag; corra fhacal no ’s dòcha pàtaran de chòrdan. Uaireigin thigeadh na h-òrain gu h-ealamh, uaireigin gu mall. Uaireigin cha tigeadh iad idir is rachadh fhàgail le bloighean nach gabhadh rèiteachadh. Lean Rob air mar sin a’ feuchainn air mìneachadh a’ thoirt air na rudan a bheir buaidh air, a’ tarraing air diofar òrain a sgrìobh e na bheatha. Bha e air tràigh faisg air Barcelona nuair a mhisnich bòidhchead an àite òran. Thug sreath de chòrdan ga chuimhne a sheann charaid Gerald Rafferty is rinn e òran dha. Bha giotàr aige, thuirt e, a bha math air an àrd urlar, ach bhuaithe cha tigeadh òran. Bha seann ghiotàr eile aige bhon taomadh na h-òrain.

Agus poilitics. ‘S ainneamh a chluinnear luaidh air a’ chuspair an lùib ceòl pop san latha an diugh ach buinidh Rab dhan ghinealach dha nach robh e na chùis-nàire. Bha e fhathast cofhurtail le bhith a’ toirt seachad teachdaireachd phoilitigeach ged nach buaileadh e a-steach e ‘le òrd mòr’ mar a chuir e fhèin an cèill. Nuair a fhuair e coimisean o chionn greis gus òran a sgrìobhadh ann an Albais chleachd e an cothrom gus aire a thoirt do chor nan in-imrichean a bhios ag obair ann an ionadan glanaidh chàraichean. ‘S e cuspair a’ bhuail air nuair a mothaich mar a bhiodh buidheann mòr de dh’in-imrichean a’ nochdadh taobh a-muigh an ionaid a chleachdas e fhèin gach madainn ’s iad an tòir air obair latha, is bhon rachadh àireamh bheag a thaghadh. Anns an òran tha Rob a’ dèanamh coimeas eadar na chunnaic e is na seann fhèillean fastaidh àiteachais a ghabhadh àite aig aon àm air feadh na dùthcha. Gus cur ris an ìomhaigheachd chleachd e cainnt bho seann laoidhean bhothain is dàin a sgrìobh Raibeart Burns.

Chan e rud cho simplidh a th’ ann a bhith a’ dèanamh òrain a rèir seanchas Raib. Is beag an t-iongnadh sin. Bidh eanchainn an fhìor neach ealain ag obair ann an dòigh ioma-fhillte agus ’s e sin a chuireas iad fa leth bhon t-sluagh àbhaisteach. Bu bhuidhe dhuinn a bha aig a’ bhùth obrach gun d’fhuair sin soillseachadh air mar a dh’obraicheas inntinn neach ciùil Albannach ealanta is mar a bheir cruthachadh brìgh dha bheatha. Guma fada a chumas e air ris!

– AP

Roinn

Tha Eòghan a’ falbh gu Ameirigea a Tuath airson mios. Bidh sinn a’ foillseachadh criomagan bhuaithe às na Stàitean agus Canada.

photo tourism concept new york city with statue liberty; Shutterstock ID 59760706; PO: aol; Job: production; Client: drone

An t-Adhar Ameirigeanach, mar a bha aig Mac a’ Ghobhainn. Tha sinn uile beò fon iarmailt far am bi an iolaire mhòr air sgèith. Math no dona.

Tìr a’ Gheallaidh. Wounded Knee. Beverly Hills. South Central. Bothan Beag air a’ Phreiridh. Willie Nelson. Dòchas. Cunnart. Foirneart. Malcolm X. Aisling Mhartainn. Trom-laighe Dhòmhnaill Iain. Bàs. Beatha.

Tha Ameirigea air a bhith aig teis-meadhain mo mhacmeanmna on a bha mi nam phàiste. Cho beò dhomh ’s a bha sràidean Inbhir Nis no sneachd air a’ Chuilthionn. Tha buaidh nan Stàitean do-sheachanta ann an saoghal far a bheil na Simpsons co-ionnann ri Uilleam Shakespeare mar stòras airson sean-fhaclan.

Dance called America. Far an deach ar sinnsirean a’ tèicheadh bochdainn is dochann, far an d’ rinn iad beartas is thog iad an dùthaich a bu chumhachdaile ann an eachdraidh an t-saoghail, An Roimh Ùr, agus far an d’ rinn iad cròn gun tomhas air na tùsanaich is na daoine dubha (’s e masladh a th’ ann gu bheil an crann-tara agus crann-ceusaidh Anndra nan samhla air gràin is cumhachd gheal).

Tha mi air mo shlighe a dh’Iorc Nuadh, (no mar as fheàrr leam, dòigh nan Èireannach, Nua Eabhrac) agus tha e a’ faireachdainn neonach a bhith a’ dol a dh’àite as aithne dhut gun a bhith ann a cheana. A bheil mòr-bhaile eile san t-saoghal cho aithnichte? Bho aois òg, tha ainmeam shràidean agus còmharran-iùil ag èirigh ann am fiolmaichean, òrain, leabhraichean. Anns an aon smuain, tha mi aineolach agus fiosraichte mu na tha romham san Ubhal Mhòr. ’S mathaid gu bheil sinn freagarrach airson àite a bhios cuid a’ samhlachadh ri neamh is cuid a’ samhlachadh ri ifrinn.

Cha bhi mi ach còig làithean sna Stàitean mus dèan mi mo shlighe a dh’Alba Nuadh agus bidh mi a’ feuchainn ri rud no dhà a dhèanamh airson ar n-iris bheag ìriosail a chumail a’ dol. Chì sinn dè tha ann am Freastal. (Taigh-òsta math tha mi an dòchas! Duilich, joke bheag às an Eilean Ròdach a tha sin!)

Tha aon rud cinnteach, bidh an cùirm aig Billy Joel Oidhche Chiadain sgoinneil.

Roinn

An dara pìos le Eòghan bho Ameirigea a Tuath – sùil air Ceann Iar Dheas Eilean Mhanhattain.

‘S e coiseachd an dòigh as fheàrr a th’ ann airson Manhattan fhaicinn. Chan eil Iorc Nuadh cho “celluloid” sa bha mi an dùil – tha e nas beòthaile is nas tarraingiche buileach.

Cha robh cus tlachd nam chiad sgriob o Stèisean Phennsylvania gu Baile nan Sìneach le mo bhagaichean air mo dhruim agus teas ag obair orm ach nuair a ràinig mi mo thaigh-òsta, ghabh mi fois agus chuir mi m’ aghaidh air drochaid Bhrooklyn.

‘S ann an uairsin a mhothaich mi gun mi anns an Ubhal Mhòr. Bha sgìre Bhrooklyn agus Abhainn an Ear air na ceudan de phostairean Ikea. Chòrd an turas rium air fad, a’ leantainn cost an eilein, gu h-àraidh Abhainn Hudson mu thuath air Pàirc a’ Bhataraidh (ged nach eil sin idir cho math ris an fhear ann an Loch Carrainn). Bha curachanachd an asgaidh ann do cheidan, cùirtean teanais is ball-basgaid, uile pàighte le urras saor-thoileach agus Cidhe 40 far an do thogadh dà phàirc ball-coise oirre!

Chaidh mi suas gu Baile Beag Ghreenwich cuideachd agus bha e inntinneach an sgìre sin fhaicinn. Bha brataichean bogha-frois a’ measgachadh le brataichean Meagsanach, ach ’s mòr am beud don choimhearsnachd gheidh gun robh Pàirc Cuimhneachaidh Stonewall ga chleachdadh le truaghan fo bhuaidh na dibhe. ’S ann an-sin a chunna mi mar a tha e airson nan daoine air an iomall ann an Ameirigea. Daoine briste nan closaichean air being. Ach ’s e Iorc Nuadh a th’ ann agus bha fhathast sradag annta, le craic is gaire nuair a chunna iad gun robh mi nam Albannach. Thug aon tè comhairle dhomh mu mar a sheachainn meirle cuideachd! Tha coltas Ghlaschu air modh nan daoine an-seo.

Ged bu mhath a bhith sa bhaile iongantach seo, bha am bochdainn lèirsinneach ag obair orm a bharrachd air smuaintean can diombach eile, gu h-àraidh as dèidh dhomh tighinn o Ghround Zero. Mar neach a chunnaic e air TBh aig an àm agus a dh’fhiosraich mar a dh’atharraich an Saoghal gu tur a’ mhadainn oillteil ud, bha ùidh agam an cuimhneachan fhaicinn.

Feumaidh mi ràdh nach fhaca mi cuimhneachan cho cumhachdail riamh. Dà lòn, dà choire, an aon mheud ri làraichean an dà thùr. Tha iad cuairtiche le leac le ainmean nam marbh orra. Bha bratach beag dearg geal gorm aig gach ainm leis gur e Là na Neo-eisimileachd a bh’ ann. Ach ‘ se na bha am broinn an dà lòin a thug làn air mo chridhe.

Tha na h-uisgeachan a’ dol leis a’ chreig, dìreach, cas, agus a’ steach a-rithist gu coire eile, nas doimhne gus nach lèir sinn – tha iad, na tùir, na daoine, na deòirean, a’ tuiteam, a’ sìor-thuiteam, a’ tuiteam gu bràth.

An uairsin, chaidh mi suas an rathad beagan agus choinnich mi ri triùir buskers a’ cluich Satisfaction, le cluicheadair giotair ann an deise bhoiler, ‘s ann an uairsin a mhothaich mi ri togalach a b’ aithne dhomh – an togalach far an robh Sigourmey Weaver a’ fuireach ann an Ghostbusters. Rinn seo mi cho sona ri bròg. Bha mi buileach na bu shona nuair a stob mi na pictoran an-àird air Facebook agus chleachd mo charaid Breabairean nan Taibhs airson Ghostbusters! Aibheiseach math!

Roinn

An treas post le Eòghan à Ameirigea a Tuath

Nuair a ràinig mi Port-adhair Bhaile an Fhreastail agus choisich mi chun an taigh-òsta agam, dh’fhairich mi mar gun robh mi a’ coiseachd tro shaoghal an òrain Sprinsgteen as fhèarr leam “Darkness On The Edge of Town”. Bha an t-àite cho ciar. Cha robh solais na sràide a’ dealradh gu làidir agus cha robh iad idir cho pàilt. ‘S ann tron dorchadas air iomall a’ bhaile a bha mi a’ sireadh gun teagamh. Ach ‘s ann mar sin a bha meadhan cathair-bhaile Iorc Nuaidh cuideachd, fiù ‘s taobh a-muigh Gàraidhean Chearnag Mhadison às dèidh Billy Joel agus bòrd-sanais dealrach a’ lasadh san oidhche, bha an dubhar sin fhathast ann.

Ach air an darna làimh, nuair a ràinig mi an taigh-òsta agam agus rinn mi mi-fhèin cofhurtail leis gun robh e trì uairean sa mhadainn (dhomhsa co-dhiù, le diet-dàil còig uairean) mhothaich an àireamh de dh’àiteachan airson plug a chur. Ann an taighean-òsta san dùthaich, ‘s gann gum faighear ach aonan air taobh thall an t-seòmair – ann an Ameirigea, dh’fhaodadh tu meur de Churrys a chumail a’ dol! Bha e mar sin air an Amtrak agus air Bus a’ Mhadaidh-liath cuideachd, fiù ‘s anns na seòmraichean-ionnlaid! Slàinte is Sàbhailteachd? Cha robh guth air!

Dh’fhairich mise mar gun robh seo a’ dol gu cridhe Ameirigea – an dorchadas làn de chothrom airson solas. A’ coiseachd tro shràidean dorch Iorc Nuadh, choinnich mi ri feadhainn cho càirdeil a choinnich mi riamh. Dh’fhairich mi cràdh nan Tùsanaich aig Taigh-Tasgaidh Nàiseanta nan Innseanach Ameirigeanach agus dh’fhairich mi càirdeas nan daoine dubha nuair a choisich mi sìos Boulevard Malcolm X nam fhèileadh. Chunna mi ri taobh Abhainn Hudson, pàircean agus goireasan spòrs air an ruith leis ma coimhearsnachdan, fiù ‘s raon fosgailte airson cùrachanachd an asgaidh do dhà cheud! Tha A’ Choimhearsnachd Mhòr ag obair fada nas fhèarr ann an Ameirigea na dh’obraich i riamh ann am Breatainn Fèineil Faoin Sanntach a’ Chamshronaich.

A dh’aindeon gach rud, bho bhochdainn nan sràidean gu Mac Mallachd Àird Thunga san Tobht Gheal, tha mise fhathast a’ creidsinn ann an Ameirigea. ‘S e sin an t-òran mu dheireadh air Nebraska aig Springsteen, Reason to Believe, clàr cho dorch ‘s cumhachdail a tha ann. Feumaidh gur e sin a bhios a’ cumail nan daoine a’ dol an aghaidh cruadail is chnapan-starra. A-nis, tha mi a’ falbh dhan Talamh Fhuar, ach bidh mi air ais uaireigin airson an Aisling fhaicinn uair eile.

Roinn

Nuair a thig brath bhon bhuidheann Ceòl is Craic gum bi iad a’ cumail tachartais tha fhios gun tig rudeigin inntinneach às.  

Tha Ceòl is Craic air cliù a chosnadh dhaibh fhèin son a bhith a’ piobrachadh cultar na Gàidhlig agus ga thoirt còmhla ri cultaran eile, gu sònraichte a thaobh cìuil. An turas sa b’ e seinn Ghàidhlig is ceòl eilteactronaigeach a chaidh a chur dhan phrais còmhla. Am prionnsabal ’s iad dà ghnè ciùil nach bu chòir a dhol còmhla idir. ‘S e rud traidiseanta a th’ann an seinn Ghàidhlig le buinteanas ri nàdar is sgìrean air an iomall. Tha ceòl eilteactroineagach na rud ùr-nòsach a bhuineas ri bailtean mòra is teicneòlas. Ach a reir na chuala mise aig a’ chonsart Gaelic-tronica thèid iad còmhla, is thèid gu math.

Chuir guth nan aingeal aig Alasdair MacIlleBhàin air bhog an oidhche le taic bhon neach-ciùil eilteactronaigach Ross Whyte. Chleachd Ros guth àlainn Alasdair mar shnàth a dh’fhigh e an lùib tapais de dh’fhuaim, a’ togail air a’ ghuth gus dealbh ioma-fhillte a chruthachadh. Gu h-iongantach chaidh aig Ross air na h-òrain a chàradh ’nan co-theacsa nàdarach is eachdraidheal ann an dòigh nach dèanadh fiù ’s ionnsramaid traidiseanta le bhith a’ tarraing air fuaimean nàdarrach is a’ cruthachadh ìomhaighean fuaime nar n-inntinn. Anns an òran ‘Fuaim an Taimh’ chuala sinn crònan na mara is ceilearadh nan eun agus san òran ‘Leis a’ Bhàta’ b’ e dìosgail thiamhaidh dhèilean a’ bhàta a lìon an talla mus tàinig guth Alastair a-steach. B’ e rud brìoghmhor, ealanta a dh’èirich às a bha measail do thùsan nan seann-òran a dh’aindeoin ’s gun robh iad air an libhrigeadh ann an dòigh a bha fada bho eòlas an fheadhainn a sheinneadh iad bho thùs.

Cha robh a h-uile òran a sheinn Alasdair aosta ge-tà. Nuair a thachair Ross ri clàradh a chaidh a dhèanamh de dh’eun a bha na bhall mu dheireadh de ghnè a rachadh à bith le bhàs no an ‘endling’ mar a chanas luchd saidheans ri a leithid, cha b’ urrainn dha an cothrom a dhiùltadh pìos ciùil a dhèanamh dheth. Chuir Alasdair faclan ris a’ tarraing air tiamhaidheachd sgeul an eòin a’ gairm cèile nach robh ann, gus cuspairean mar aonranachd is duilgheadasan conaltraidh a chur fon phrosbaig. Air cùlaibh guth Alasdair chluinneamaid guth fann an eòin mar gun robh iad a’ freagairt càch a chèile. Is sinn a tha feumach air òrain ùr Ghàidhlig agus nach math gu bheil leithid Alasdair is Ross ann a tha deònach an dùbhlan a ghabhail os làimh?

Bha cruth an darna còmhlain mar shamhla air a’ chiad fhear; dithis neach ciùil, aonan ri seinn is aonan ri cruthachadh ceòl eilteactroineagach . An turas sa b’ e boireannaich a bh’annta seach fireannaich; Ainsley Hamill às Càrdanros a’ Seinn sa Ghàidhlig is Ela Orleans às a’ Phòlainn na neach ciùil eilteactronaigeach. Ged a chruthaich Ela a cuid ciùil eilteactronaigeach san aon dòigh ri Ross a chuala sinn na bu thraithe, a’ measgachadh fuaimean nàdarrach is teicneolach, b’ iongantach e dhomh cho diofaraichte ’s a bha toradh obair na dithis aca. Bha an ceòl aig Ela na bu chruaidhe is na bu ghnìomachaile le ruitheam dìorrasach na chois a bha air a dhaingneachadh le seann-fhilmichean dubh is geal de dhannsairean a’ priobadh air sgàilean air a cùl. Chleachd ise an guth aice fhèin ga chur a’-steach dhan mheasgachadh bho àm gu àm a’ tarraing air an dualchas aice le bloighean de laoighean Gregorian Pòlainneach.

Is math gu bheil guth cumhachdach aig Ainsley a bha comasach air èrigh gu mullach a’ chiùil aig Ela gus rud neartmhor a chruthachadh. Shiubhail a guth mar sin air bàrr a’ chiùil caran mar surfair air bàrr tuinn ach cha deach aig an dithis air fhighe a-steach dhan cheòl san aon dòigh a rinn balaich ‘icGilleBhàin, is cha do dh’fhairich mi an aon dàimh eadar ceòl is brìgh nan òran. Ach eu-coltach ri Ross is Alasdair tha Ela is Ainsley air ùr-thighinn còmhla agus ’s dòcha gun tig sin rè ùine.

B’ e ceòl smuaineachail a fhuair sinn gu ruige seo a ghluasadh inntinn seach casan, ach b’ann air a’ chaochladh a bha ceòl a’ Chòmhlain mu dheireadh dhen oidhche; Inyal. B’ e a’ cur casan gu dannsadh adhbhar na bithe aca. B’ e prìomh-fhàth a’ chiùil eilteactronaigich an turas sa ann an làmhan sgileil Hamish MacLeod bunait ruitheam dannsaidh a chruthachadh còmhla ris an drumaireachd aig Owen Sinclair. Chaidh aca air sin a dhèanamh ann an dòigh a bha togarrach is ceòlmhor aig an aon àm. Chuir Josie Duncan a guth binn ris is chaith Robbie Creig air an fhidheall is Conal MacDonagh air a’ phìob ’s is an fhìdeag an cuid ciùil dhan mheasgachadh ga chur na bhoile. G’ e b’ oil leam bha mo chasan a gluasad! Chan eil teagamh nach e ceòladairean ealanta a th’ ann an Robbie is Conal le chèile agus is bochd nach do sheas an cuid ciùil air leth bhon bhuille, gu sònraichte an ceòl aig Conal nach robh mi a’ cluinntinn idir ach air èiginn. Ach coma leat beagan dìth-chothromachaidh san fhuaim, fhuair sin ceòl aighearach, beòthail a dh’fhàg sinn an deagh-shunnd ro dheireadh na h-oidhche.

B’ e ceòl a b’ann a bha airidh air talla làn de dhaoine a’ bogadaich nan caothach. Ach cha robh an làthair ach mu thrithead daoine is tha mi an amharas gun robh cuid math dhiubh sin air liosta nan aoighean. Ann an saoghal na Gàidhlig tha sinn deònach gu leòr gearan mu dhìth-taic dhan Ghàidhlig. Nuair a thèid taic is saothar a chur ri iomairt ionmholta nach eil dleastanas air choireigin againn an taic againn fhèin a chur ris?

‘S e an ath-chuirm a theid a chumail le Ceòl is Craic; Oidhche Americana air 23mh an t-Sultain. Na bi diùid! Thig a-mach is cuir taic ris; is cinnteach gur fhiach e!

Roinn

*“Is e seo taisbeanadh a tha a’ ruith air sgrìob anabarrach fada de dh’eachdraidh na h-Eòrpa thairis air 200 bliadhna. Tha sinn ag innse sgeul farsaing mu na h-oidhirpean aig na Seumasaich gus teaghlach nan Stiùbhartach ath-aisig chun a’ rìgh-chathair. Chan e sgeul Albannach, no sgeul cumhang le dàimh Ghàidhealach a tha seo.”

Dr Gordon Rintoul, Stiùiriche Taighean-tasgaidh nàiseanta na h-Alba

*Air eadar-theangachadh bhon Bheurla

Thuirt Gordon Rintoul, stiùiriche an taigh-tasgaidh nàiseanta: “Chan e sgeul cumhang le dàimh Albannach no Ghàidhealach a tha seo.”

BEACHD LEIS A’ BHUIDHEANN COITEACHAIDH, MISNEACHD

Anns a’ chiad àite ’s e sgeul Teaghlach Rìoghail nan Stiùbhartach a th’ anns an taisbeanadh seo ―Eòrpach, anns an t-seadh gun robh iad a’ tàmh thall thairis aig an àm. A dh’aindeoin dìmeas a’ Mhgh Rintoul, ´s dòcha gun fhiosta dha, a thug a chreidsinn nach e cànan Eòrpach a th’ ann an Gàidhlig is nach eil i freagarrach gus sgeul eadar-nàiseanta innse, mhothaich sinn do dh’iomadh àite anns an taisbeanadh far am biodh barrachd Gàidhlig na buannachd gus co-theacsa agus ùghdarralas a thoirt don taisbeanadh ioma-nàiseanta agus ioma-chànanach.

’S e an fhìrinn gun deach a’ Ghàidhlig oireachadh.  An corra uair a nochd i b’ann gun mhìneachadh no iomradh. Chaidh na h-às-earrannan agus tiotalan dà-chànanach a nochdas, cho math ris an t-seinn Ghàidhlig, a chleachdadh mar bhlasadan suarach  seach pàirt den sgeulachd. A thaobh an aodaich bhreacanaich a bh’ air a’ Phrionnsa, chaidh innse gun do chosg e aodach Gàidhealach gus faighinn a-staigh air na cinnidhean – cothrom air leth gus cur an cèill gun robh aige ri cànan na Gàidhealtachd ionnsachadh gus conaltradh ri ìochdaran. Gu dearbh, nuair a thadhail sinn, cha robh fios aig an luchd-obrach gun robh comasan Gàidhlig sam bith aig a’ Phrionnsa.

Tha pàirt na Gàidhlig san sgeul Eòrpach seo cho bunaiteach is gum fàgadh an dearmad ceist aig luchd-tadhail, aig nach eil eòlas air a’ chànan no a’ chultar. Carson a ràinig am Prionnsa ann an Èirisgeigh is a ghluais e tron Ghàidhealtachd, agus carson a thill e dha na sgìrean sin bho Derby, agus a-rithist dhan Eilean Sgitheanach agus Uibhist an dèidh call Chùil Lodair? Tha sin cuideachd a’ togail na ceiste carson a chaidh na h-àiteachan cudromach seo fhàgail às an ‘Jacobite Trail’ a tha a’ dol leis an taisbeanadh. Tha luchd-tadhail air am fàgail leis na gnàth-ìomhaighean gu bheil na h-àiteachan sin iomallach, aig oir an t-saoghail, an àite, mar a bha iad fad ceudan de bhliadhnaichean, nan ceangal cudromach eadar Gàidhealtachd na h-Alba, na h-Èireann agus nan àiteachan nas fhaide às.

Bha am video a chluichear aig an earrann mu Bhlàr Chuil Lodair gu sònraichte neo-iomchaidh; cumha bana-Ghàidheal a chaill a cèile sa bhlàr. Bhiodh e inntinneach fhaighinn a-mach cò às a thàinig na faclan? Bhiomaid a’ sùileachadh, le uiread de bhàrdachd is sgeulachdan Gàidhlig a tha a’ buntainn ris a’ bhlàr, gum biodh am pìos seo sa Ghàidhlig. Cothrom math dha-rìribh, le taic fo-thiotalan, an cànan a thoirt a-steach ann an dòigh nàdarra, gun a bhith toirt air falbh bho fhèin-fhiosrachadh luchd-tadhail aig a bheil Beurla a-mhàin, no bhon sgeul fhèin.

San aon dòigh bhiodh e air a bhith gu math feumail nam biodh fo-thiotalan ann airson an òrain Ghàidhlig a leanas na fèin-labhairt gus mìneachadh a thoirt do dhaoine aig nach eil a’ Ghàidhlig. Mar a tha e, chan eil càil ann ach ceòl snog gun fhiù a th’ anns an òran a chluicheas sa chùl fhad ’s a ghluaiseas luchd-tadhail tron taisbeanadh. ’S e òran fìor dhrùidhteach a th’ ann an ‘Mo Rùn Geal Òg’ a chluinneas gu tric chun latha an-diugh, na faclan a’ freagairt ri faireachdainn na fèin-labhairt is bantrach a’ caoidh a cèile a chaillear aig Cùil Lodair.

Dhuinne b’ e seo, gur dòcha, am pìos as cumhachdaiche den taisbeanadh agus e a’ dèanamh iomradh air an fhulangas a lean iomairt a’ Phrionnsa Theàrlaich, brìgh nam facal ga neartachadh le fonn iargalta. Gidheadh, chaill luchd na Beurla am fèin-fhiosrachadh seo gu tur, rud a bha follaiseach bho mar a dh’èirich iad às na suidheachan aca cho luath ’s a thòisich an t-seinn.

Mar a tha dualtach tachairt san Roinn-Eòrpa, bhiomaid an dùil gum biodh pìosan sgrìobhaidh dà-chànanach ann an taisbeanaidhean san Taigh-tasgaidh ‘Nàiseanta’ againn. A’ fàgail sin an dàrna taobh, tha NMS fhèin a’ gealltainn ann am Plana Gàidhlig a tha gu sònraichte lag: “We will continue to provide side by side English and Gaelic interpretation based on demand, cost and relevance.”

Mura bheil seo a’ tachairt ’son taisbeanaidhean mòra mu na Ceiltich agus na Seumasaich, a bheil cuspair sam bith ann a fhreagras an sònrachadh seo? Chaidh eadar-theangachadh Gàidhlig a dhèanamh agus tha sin ri fhaighinn air-loidhne. Gidheadh, às aonais dhealbhan neo co-theacsa ’s e glè bheag feum a th’ air. Luchdaich sinn a-nuas e feuch an dèanamaid feum dheth, ach b’ fheudar dhuinn an taisbeanadh a leantainn san òrdugh òrdaichte sa PDF, no a’ dol tro eadar-theanagchaidhean sa PDF gus am pìos sgrìobhaidh ceart a lorg. Tha seo a’ neartachadh na faireachdainn gun dèanar cho beag ’s as urrainnear gus freagairt ri Achd na Gàidhlig.

Bu mhath leinn ìmpidh a chur air Taigh-tasgaidh Nàiseanta na h-Alba Oifigear Leasachaidh na Gàidhlig fhastadh gus dèanamh cinnteach gun tèid aithne fhreagarrach a thoirt don chànan anns an taigh-tasgaidh. Bu mhath leinn NMS agus Bòrd na Gàidhlig a bhrosnachadh gus oidhirp a dhèanamh am ‘Plana Gàidhlig 2017-2022 (dàrna dreach)’ aig NMS a neartachadh agus a ghluasad gu ìre cho-ionnannais far am faicear soidhnichean dà-chànanach air an cleachdadh  tron taigh-tasgaidh air fad.

Mar a shoilleirich sinn air na meadhanan sòisealta o chionn ghoirid, tha sinn ann an suidheachadh far a bheil companaidhean prìobhaideach an leithid Homebase agus sgrìobhadairean is companaidhean telebhisean Ameirigeanach (Outlander m.e.) a’ toirt barrachd spèis dhan a’ Ghàidhlig na tha Taigh-tasgaidh Nàiseanta na h-Alba fo Achd na Gàidhlig. Tha a’ Ghàidhlig gu h-eagallach lag ann an Alba san latha an-diugh, gu ìre mhòr ri linn na thachair aig àm nan Seumasach agus an sgainneart agus na fuadaichean a lean. Chan atharraich seo ma thèid luchd-labhairt òg na Gàidhlig, leithid an fheadhainn a thog fianais còmhla rinn Disathairne 24mh, a thogail ann an Alba far nach toir oifigeachd spèis no faicsinneachd bhunasach dhan chànan.

Roinn

Eòghan air a bhith trang a’ siubhal, ach dearmadach a thaobh sgrìobhaidh! Seo beagan à Acadia!

Uill, uill, uill! Tha e fada nas dorra na bha mi an dùil a bhith a’ sgrìobhadh aistean mòra fada air an iPhone 6 agam! Mar sin, chan eil an uimhir de sgrìobhahd air a bhith ga dhèanamh! Nach mi a tha ag ionndrainn mo choimpiutair-uchd a-bhos an-seo sa Choille Ghruamach!

Tha mi a’ gabhail brot “fricot” an ceartair ann an Cheticamp, baile beag Acadianach, agus tha Luchd na Fraingis air mòran smuaintean a bhrosnachadh airson altan san àm ri teachd.

Tha Canada air a bhith uabhasach fhèin inntinneach, gu h-àraidh thall ann an Eilean a’ Phrionnsa agus a’ tadhal air na Mi’kmaq cuideachd. Ach ’s ann ann am Màbu a lorg mi rudan prìseil.

Bha mi cho fortanach aoigheachd Oighrig NicFhraing agus a duine, Daniel, fhaighinn. Aoigheachd cheart Ghàidhealach nach ghabh a chur an cèill cho fialaidh is fosgailte a bha an tè uasal Uibhisteach. Gàidhlig is seanchas gun smàl aice. Tha muinntir na Gàidhlig (agus gu leòr seòid nam measg) cho fortanach gu bheil a leithid (agus a’ bhana-ghaisgeach eile, Mairead Pheutan, leis an d’ fhuair mi urram a choinneachadh Disathairne) thall aca, airson a chur ris an stòras a tha aca pèin. Mo bheannachd oirre.

Agus mu dheireah ann am Màbu, landaig mi ann an cuideachd Eoin Philip MhicFhraing agus chaidh sinn a chèilidh air Annag Dhòmhnallach. “An t-Seann Tè” mar a bha aig Eoin oirre, agus Gàidhlig cho beartach cho aosmhor cho ceart a chuala mi air taobh seach taobh den Chuan Siar. Abair urram a bhith na lathaireachd, ged a dh’òl mi fada cus rùma dubh airson cuimhne ceart a bhith agam air a’ phàilteas de bhriathrachas is abairtean a thug i seachad!

Mar sin a chàirdean, ’s dòcha gum bi pios eile agam bhon taobh seo mus till mi an ath sheachdain. Tha an saoghal seo a’ fàs nas lugha le teicneòlas ach tha e fhathast mòr gu leòr. Connadh ri losgadh, rathaidean a ghabhail.

– Eòghan

Roinn

Tha Eòghan air tilleadh à Canada ach ’s e a’ chiad àite air an do thadhail e Brunswick Nuadh a ghlac aire. Seo beagan mu chultar inntinneach agus eachdraidh dhuilich an aite.

Nuair a bha mi thall ann an Canada, bha glè fhortanach aoigheachd fhaighinn còmhla ri Ivan Gregan, ministear ann an Eaglais Aonaichte Chanada.

Tha Ivan comasach ann an grunn mhath chànainean, agus tha an arach aige ann am Brunswick Nuadh a’ cur gu mòr ri seo. Tha Ivan a-measg an dòrlach glè bheag de dhaoine a tha air fhàgail le Gàidhlig Bhrunsick Nuadh san latha an-diugh. Is e isean deireadh linn a th’ ann an Ivan agus dh’ionnsaich e ìre mhath de Ghàidhlig bho sheanpharantan agus na seann dhaoine eile.
’S e Ivan am fear mu dheireadh ann an Hardwicke, am baile aige, a bhios a’ bruidhinn Gàidhlig. Tha e na eisimpleir air bàs cànain – faclan caillte, faclan coirbte, cleachdaidhean arsaidh agus fuaimneachadh agus strùctaran air an lùbadh agus air a dhol a-measg a-chèile. Agus chan eil seo a-mhàin anns a’ Ghàidhlig tha na cànainean uile air an dhol an lùib a chèile.

Mar eisimpleir, ’s e mùr a bhios aca airson balla, ach chan eil e cinnteach ma ’s e sin am facal Gàidhlig, air neo “mur” am facal Fraingis airson “balla” (tha an aon fhreumh Laideann “murus” aca co-dhiù). ’S e “’S beag m’ fhios” a chleachdas Ivan airson Chan eil fhios agam. Tha cuid dhe na rannan on Charmina Ghadelica aige air an teanga o na seann dhaoine ach cuideachd cha robh e cinnteach às na faclan airson deas is tuath.
Mar a chanas Ivan fhèin, “cha robh fhios againn an robh sinn ceart o chionns nach robh daoine ann a dh’innseadh dhuinn gun robh sinn cearr.” Ach bha Ivan glè fhiosraichte mu dheidhinn eachdraidh Brunswick Nuadh, agus ged a tha dearmad ga dhèanamh air a’ ceàrn mhòr seo de Chanada nuair a bhios sinn a’ smaoineachadh air an dùthaich, tha eachdraidh agus cultaran glè inntinneach san dùthaich.
Bhiodh e cearr coltach ri pòit leaghaidh ge-tà, tha e nas coltaiche ri breacan le snàthan diofraichte a’ dèanamh àite dathach piobrachail. ’S e ainm na sgire Glen Eilg agus ma thèid thu gu cladh Naomh Steaphain, tha Clann Mhic Dhughaill a’ nochdadh air a h-uile treas càrn. Tha gach baile beag a’ bruidhinn cànan eile no ag adhradh ann an eaglais dhiofraichte. Tha Èirinneaich, Acadianaich, Gàidheil, Goill, Frangaich, Tùsanaich uile a’ fuireach air feadh an àite.

Eilean a’ Mheadhain – far an deach na miltean de dh’Eireannaich air luing-imrich a thiodhlaiceadh

Chanainn nuair a bha mi thall gur e càs nan Acadanach a thug a’ bhuadh a bu mhotha orm – ged a bha eachdraidh nan Gàidheal agus nam Mi’Kmaw cho drùidteach cuideachd, bha rudeigin cho tiamhaidh mu dheidhinn eachdraidh an t-sluaigh seo.
Tha na h-Acadaniach a’ cumail ceann a’ mhaide ris na Kurdaich a thaobh mar a chaidh cruaidh-chas as dèidh cruaidh-chas a shadail orra. Ro Fhrangach dha luchd na Beurla gun a bhith Frangach gu leòr dha na Quebecois agus ann am pròbhainse a tha dà-chànanach ach a’ fulangn cion-airgid agus taic on riaghaltas.

La Drapeau – Bratach nan Acadanach le Reul na Mara air an Tri-dhathach

Nuair a chaidh na h-Acadanaich a chur à Alba Nuadh leis na Breatannaich fo stiùir Chornwallis, as dèidh dhaibh a bhith a’ tuineachadh ann airson ceud bliadhna agus measgachadh leis na Mi’kmaw gu ìre mhath doigheil, thug iad La Grande Dérangement air. Chaidh 12000 dhiabh a chur às an dùthaich agus dh’fhalbh iad air feadh Ameirigea a Tuath. Tha an dileab sin ann fhathast, Fuadach Mòr nan Gall. Rinn tòrr dhiaibh an dachaigh ann am Brunswick Nuadh, ach an uairsin dh’fhuiling cuid dhiabh càs eile.
Air ar slìghe a dh’ionnsaigh Hardwicke, ghabh sinn sgriob tro Phàirc Nàiseanta Kouchibouguac, agus ‘s ann anns an àite seo a thachair La Deuxieme Dérangement. Àite duilich, àite le sgeulachd thruagh air a chùlaibh ach le neart agus dòchas fhathast ann.

Anns na 1960an, le meinnearachd agus gnìomhachas mòra eile a’ crionadh anns na pròbhainsean-mara, thòisich Riaghaltas Feadaralach Chanada aig Pierre Trudeau agus Riaghaltas Nuadh Bhrunswick aig Louis Robichaud a bhith a’ cruthachadh phàircean mòra nàiseanta. Is e Kochibouguac am fear a bha iad ag iarraidh a dhèanamh, agus bha iad ag iarraidh an t-sluaigh a ghluasad a-mach.

Cha b’ e fuadach a bha seo an tòiseach; bha na riaghaltasan a’ measadh luach na talmhainn agus a’ tabhann airgead-diolaidh. Ach an uairsin, thòisich an ùpraid. Gheàrr Robichaud an t-airgead ann an dà leth, ach ghabh na h-Acadianaich agus Metis a bha a’ fuireach ann ris an tairgse leis cho bochd ’s a bha iad. Ach bha na coimhearsnachdan ùra gu math cèin, gu math nas daoire agus bha iad air na còraichean iasgaich aca a chall, a’ ciallachadh nach robh bith-beò aca.
’S ann an uairsin a choisinn Jackie Vautour cliù. Bha esan a’ fuireach ann an Clare-fontaine, far an robh eaglais Chaitligeach. Thug an coithional cuid den stùth a-mach às an eaglais, agus bha iad a’ dol a thilleadh an ath latha, ach gun rabhadh chuir an riaghaltas i na teine. Bha Jackie aig ceann na h-iomairt an aghaidh na pàirce, agus iomadh uair a bha strì leis na mounties agus an riaghaltas.

Dhiùlt Vautour gach tairgse a fhuair e bhon riaghaltas a ghluasad agus iomadh uair a nochd e sa chùirt le casaid na aghaidh gun robh e a’ buain mhaorach gun chead (thuirt e gun robh an sinnsireachd mheasgaichte Mhetis aige a’ toirt cead dha).

Tha Jackie fhathast ann, is e cha mhòr 90 bliadhna a dh’aois, a’ fuireach ann an carabhan, gun dealain, gun sheirbhisean sam bith on riaghaltas, agus tha sanas air beulaibh an taighe a’ dìteadh duine sam bith a thèid tron phàirc, a’ cur nan cuimhne an tamailt a thachairt ann. Cha ghèill e cho fad ’s gum bi e beò.

’S ann air ur sgàth-se a bhios an riaghaltas a’ toirt oirnn a bhith a’ fulang – mar a chì sibh – nach toir sibh sùil gheur

Sanas Jackie Vautour – Daingeann fhathast

Roinn

Tha buidheann ùr ag amas air seirbhis naidheachdan sa Ghàidhlig a chur air dòigh – bhruidhinn Dàna ri Alasdair aig Naidheachdan: An-dè, An-diugh ’s A-màireach.

Tha sinne aig Naidheachdan: AAA, buidheann shaor-thoileach, gu làidir a’ creidsinn gu bheil luchd-labhairt na Gàidhlig airidh air seirbheis naidheachd adhartach, luachmhor agus bhuadhmhor, a bheir sealladh cothromach air na sgeulachdan as motha agus na gnothaichean as cudromaiche dhuibhse.

Chan ann a-mhàin ri naidheachdan na h-Alba a bhios sinn a’ coimhead – ’s e cànan eadar-nàiseanta a th’ ann an Gàidhlig san 21mh linn agus bu mhath leinn seirbheis naidheachd a thabhann a tha mar chomharra air an t-suidheachadh sa bheil ar cànan beò san latha an-diugh.

’S e a’ phrìomh cheann-uidhe aig “Naidheachdan: An-dè, An-diugh ’s A-màireach” naidheachdan an t-saoghail mhòir a sgaoileadh nur measg ann an Gàidhlig na h-Alba.

Tha sinn gu mòr ag iarraidh a’ bheàrn a lìonadh a tha ann eadar an t-seirbheis naidheachd a th’ againn an-dràsta agus an t-seirbheis naidheachd a bu chòir a bhith againn sa Ghàidhlig. Le bhith a’ sgaoileadh naidheachdan, sgeulachdan agus bhideothan gach latha is gu cunbhalach, tha sinn ag amas air seirbheis naidheachd tharraingeach is ruigsinneach a chruthachadh do dhuine sam bith aig a bheil Gàidhlig.

Bheir Naidheachdan: AAA sealladh air na tha dol air feadh na h-Alba, an Roinn Eòrpa agus an t-saoghail air fad. Bheir sinn cuideachd sealladh nas doimhne air cùisean a leithid ceòl, poilitigs, teicneòlas agus beatha thall-thairis – le beachdan agus sgeulachdan bho sgrìobhadairean eadar-dhealaichte.

Tha e mar fheallsanachd aig cridhe na buidhne a tha seo gum bi cothrom aig neach sam bith à coimhearsnachd na Gàidhlig na comasan cànain aca aithneachadh, agus gum bi iad air am brosnachadh sgrìobhadh ann an Gàidhlig.

Tha sinn mothachail nach ann tric a gheibh a’ chuid as motha de luchd-labhairt na Gàidhlig cothrom an cànan aca a chur gu feum san dòigh seo – air neo ’s dòcha gur e nach eil sibh a’ faireachdainn a cheart cho misneachail a thaobh a’ ghràmair is gach eile seo a dhèanamh. Ge-tà, bu mhath leinn a dhèanamh builleach soilleir nach eil seo gu diofar – tha sinn a’ sìreadh sgrìobhadairean o gach ceàrnaidh – agus ’s e gum bi a’ Ghàidhlig agaibh tuigseach agus siùbhlach, chan ann aig ìre cho àrd sin a thaobh gràmair.

An toiseach, cleachdaidh sinn Twitter agus Facebook gus na sgeulachdan agus pìosan naidheachd againn a sgaoileadh – tro bhith a’ sgaoileadh na th’ ann mar tha, ach le aithris Ghàidhlig air. Às dèidh greis, tha sinn an dùil làrach-lìn a stèidheachadh far am faighear a h-uile càil a bhios againn.

• Alasdair Lewis Laing

Ma tha ùidh sam bith agaibh pìosan a chruthachadh no a sgrìobhadh do Naidheachdan: AAA, cuiribh fios gu NaidheachdanAAA@gmail.com, air neo cuiribh teachdaireachd thugainn air Facebook no Twitter:

Facebook: www.facebook.com/NaidheachdanAAA

Twitter: www.twitter.com/NaidheachdanAAA

Roinn

Ghabh Steaphan cuairt do dh’eilean Okinawa fada gu deas air prìomh eileanan na h-Iapain ann am mìos an Iuchair.

Fad 450 bliadhna, bha Okinawa agus eileanan eile sa cheàrn sin fo uachdranas Rìoghachd Ryukyu gus an do ghabhadh thairis iad le Ìompaireachd na h-Iapain an 1879. Mar sin, chan fhaighear mòran iomraidh orra ann an leabhraichean mu dheidhinn cultar is eachdraidh na h-Iapain, oir ʼs ann a tha an dualchas suaicheanta fhèin aca agus cànan dùthchasach.

Buinidh Okinawais do theaghlach nan cànan Ryukyu ach tha làmh an uachdar aig Iapanais air Okinawais sa phrìomh eilean (Okinawa) gu h-àraidh am measg na h-òigridh a bhios a’bruidhinn Iapanais le blas Ryukyu orra. Ach, mus deach mi ann thug mi sùil air làrach-lìn sgoilearach coisrigte do na cànanan Ryukyu. Chuir mi a’ chiad fhacal Iapanach a thàinig gu m’ aire a-steach don einnsean-rannsachaidh, agus b’ e sin “Arigatou”. Thagh mi dualchainnt sgìre Shuri-Naha, agus ʼs e “Kapuchi” a thàinig am bàrr. Cha ghabhadh seo cleachdadh ach eadar càirdean ge-tà. An uairsin, chuir mi a-steach facal a bu mhodhaile buileach airson “taing” a thoirt do dhaoine — “Arigatou gozaimasu”. B’ e “Nifii Debiru” a thog ceann le faidhlichean fuaim.

Seo am facal a labhair mi ri boireannach gasta ann am bùth thìodhlaicean air prìomh-shràid Naha, ceanna-bhaile eilean Okinawa. Bha sinn a’ bruidhinn greis (san Iapanais) agus cheannaich mi botal de dheoch-làidir “Habu-shu” san lorgar nàthair mharbh na laighe aig a’ bhonn, coltach ri cnuimhneag a’ tequila! Is e “habu” an t-ainm Okinawach air an nàthair phuinnseanta a tha lìonmhor anns an eilean.

Bhlais mi air an deoch seo ann an izakaya (taigh-bìdh is dibhe) uair a thìde ro làimh agus chuir e branndaidh nam chuimhne le a mìlse agus dath. Bha na mnathan ann am bùth nan tìodhlaicean ro dheònach mo chuideachadh le fuaimneachadh “Nifii Debiru” agus le blasadan de na diofar sheòrsachan “Habu-shu”  a bh’aca. Dh’fhàg mi beannachd aca le sunnd agus sogan ʼnam cheann ’s mi air sgobag an-siud ʼs sgobag an-seo fheuchainn feadh na h-ùine sin.

Madainn an dàrna latha againn ann an Okinawa, agus ghabh sinn cuairt gu eilean Zamami air bàt-aiseig 2 uair a thìde o Naha. Ann an Zamami, cha robh ach aon nì fa-near dhuinn, agus b’e sin a bhith gar failceadh fhèin anns an t-sàl ghorm, fìor-ghlan nach fhaighear ach anns na ceàrnaidhean as blàithe dhen t-saoghal.

Cha robh mòran ùine againn idir am math a ghabhail dhen tràigh agus dhen t-sàl shoilleir san robh na h-uibhir de dh’iasgan dathach a’ snàmh fodhainn. Tha pailteas fiadh-bheatha a’ fuireach timcheall eilean Zamami. Am measg nan iasg a tha a’ còmhnaidh an lùib a’ choireil phrìseil, gheibhear feadhainn phuinnseanta leithid “a’choinein-mhara fhlùraich” (flower urchin), an t-iasg-cloiche (stonefish) a tha uaireannan marbhtach do dhaoine, agus an t-iasg-leòmhainn ruadh (red lionfish). Ged nach robh sinn anns a’ mhuir ach greis bheag, thugadh greim à òrdag mo chompanaich  nuair a bha e ri fleòdradh air snàmhachan agus a chas na chrochadh san t-sàl. Ge-be dè an t-iasg a bh’ann, tharraing e fuil ged a b’e lot beag a bh’ann.

Nan dèanainn a’ chuairt gu Zamami a-rithist, dh’fhuirichinn aon oidhche aig a’ char as ghiorra anns an eilean, oir cha do dh’fhàg a’chiad bhàt-aiseig Naha gus 10 uairean sa mhadainn, agus dh’fhalbh am bàta mu dheireadh o Zamami gu Naha aig mu 4 uairean feasgar. Agus, cò nach eilticheadh bhith aig an tràigh san tanalach air oidhche chiùin dhorch agus an sàl tlàth a’ sloisreadh ma chasan?

Nuair nach robh sinn ʼnar suidhe ris a’ ghrian ʼs i  cur maille air ar lèirsinn, bha sinn a’ tadhal air àiteachan eachdraidheil, aosmhor ann an eilean Okinawa. Leithid Caisteal Nakagusuku. Nad sheasamh air na mùirean, gheibhear sealladh sgoinneil air a’Chuan Sèimh don taobh an ear, agus air Cuan Sìona an Ear don taobh an iar.

Tha mu thuaiream 300 làrach caisteil feadh sgìre Okinawa agus tha Caisteal Nakagusuku air fear de na tobhtaichean as dìonglèidhte ann. Thathar a’ moladh an tùir is innleachd ann an togail nam ballachan ʼs nam mùirean oir theirear gun robh dòigh-càraidh nan clachan na b’ adhartaiche ann an Rìoghachd Ryukyu na bha e san Iapan aig an àm.

Chaidh a’ mhòr-chuid de Chaisteal Nakagusuku a thogail ro dheireadh na 14mh linn agus tha e mun aon mheud an-diugh ʼs a bha e nuair a ghluais Gosamaru, tighearna Chaisteal Zakimi, a dhachaigh gus tàmh ann an Nakagusuku an 1441. Tha meud làrach a’ chaisteil, aig 112,399 meatairean ceàrnagach am farsaingeachd, a’ buntainn don linn sin, agus 14,472 meatairean ceàrnagach an taobh a-staigh air na ballachan.

Is e “Sefa-utaki” làrach dualchais-chruinne eile san do thadhail sinn rè an turais againn timcheall Okinawa. Tha “Sefa-utaki” suidhichte ann an crìochan Baile Nanjo, agus lorgar iomradh air an àite seo sna h-uirsgeulan as aosta mu dheidhinn cruthachadh nan eileanan Ryukyu.

ʼS e seo an làrach naomh as beannaichte agus tha i air a gleidheadh an-diugh mar sheòrsa de thèarmaid sa bheil pailteas nàdair agus eadhon taistealaichean a thig ann a dhèanamh adhradh. Mus deach sinn a-steach còmhla ris an fhear-iùil a threòraich sinn le mìneachadh air na puingean a bu chudromaiche a thaobh an ionaid, rinn sinn bèic spèiseil agus bèic a-rithist nuair a dh’fhàg sinn e. Cromadh cinn air nòs gnàth-chleachdaidhean na h-àird an ear.

Roinn

Seonaidh Ailig Mac a’ Phearsain (1937-2017) agus Tormod MacIlleathain (1936-2017)

Tha e do-dhèanta mar iris Ghaidhlig, nach b’ urrainn dhuinn luaidh air choireigin a dhèanamh air an dà sheòd a shiubhail Dihaoine sa chaidh. Bha am pàilteas de phiosan iongantach anns an dà chànan le APC, Uisdean Dan, Jamie Chambers, agus cuimhneachan eile a bha na bu ghiorra ach ceart cho drùidteach aig an leithid Rob Dunbar, Linda NicLeòid agus iomadh neach eile air dithis a  bhios a’ cur fìrinn a-steach dhan t-seann duan aig na h-Èireannaich “Chan fhaicear an leithid a-rithist.”

Tormod agus Seonaidh Ailig. Aithnichte len ciad-ainmean. Fir nan ioma-bhuadh le comas sa h-uile roinn dham beireadh iad buaidh; pìobaireachd, craoladh, bàrdachd, poileataigs, cleasachd, leasachadh, còmhradh agus fiù ’s anns na roinnean nach robh buileach cho tlachdmhor – obair na deocha agus margaidheachd na cumhachd niuclasaich. Fir a bha thall is a chunnaic. Fir a bha brosnachail agus taiceil agus fialaidh dhaibhsan a bha a’ tighinn airson comhairle agus seanchas, a-rèir nan clachan mòra a chaidh a chur ris na càrnan a sheasadh co-dhìu cho àrd ri Eubhal no Beinn Mhòr, no fiù ’s na b’ àirde. Sreathan a’ ruith o Choruna gu Ceap Breatainn, o shràidean Ghlaschu gu Gearraidh na Monaidh – a tha air tighinn gu ceann san t-saoghal seo gu corporra ach a leanas gu bràth cho fad ’s gu bheil Gàidhlig ga bruidhinn air gach taobh den Chuan.

Gidheadh, aig Dàna, ’s mathaid gur e sgrìobhadh a bhios anns an dileab as motha aca. Is e cuot à Steall à Iomadh Lòn a chleachd An Là sa bhàs-chlàr Sheonaidh Ailig airson clach a chur air a chàrn, agus le cinnt, ’s e litreachas far an robh Tormod a’ tighinn fìor bheò – ann an Gàidhlig agus Beurla – uaireannan a’ strì gus crìoch cho math ri toiseach nan leabhraichean a chur ri chèile ach an-còmhnaidh a’ spreadhadh le mac-meanmna agus spòrs – cò eile a bhideadh làmh a mhaighstirean le Cumhnantan, a sgrìobhadh bodice-ripper leithid Keino, agus adhbhachdas cho àraid ri Dacha mo Ghaoil, sgeul mu Dheasaich a’ toiseachadh tuathanas Ostrich còmhla ri ban-Ruiseanaich? Agus dà bhàrd a’ Chomuinn a th’ annta cuideachd! (Èist ris An t-Slabhraidh le Seonaidh Ailig an-seo agus gheibhear Maol Donn le Tormod anns an Tuil le Ronnie B) Chan urrainn do dhuine na h-obraichean aca a leughadh gun a bhith ga bhrosnachadh is ga thogail suas mar Ghàidheil is mar cho-chreutair.

Is e iris shaor-thoileach a th’ ann an Dàna – cha do ghabh sinn riamh sgillinn ruadh airson ar cuid-obrach agus uaireannan bidh sinn nar tosd ach tha sinn an dòchas gun tog sinn faram ann an inntinnean agus cridhean dhaoine le sgrìobhadh a tha togarrach, beòthail agus tarraingeach. Ach nuair a thòisich sinn an iris, bha sinn gu mòr airson daoine eile a bhrosnachadh a bhith a’ sgrìobhadh cuideachd, agus le sin, tha sinn a’ cur dùbhlan romhaibh – thigibh cuide rinn air an turas seo tro sgrìobhadh ùr na Gàidhlig. Cuide ri chèile, nì sinn direadh air na beanntan a chuir Seonaidh Ailig agus Tormod, agus na seòid eile a lean iad, romhainn.

Ma tha ùidh agaibh ann an sgrìobhadh airson Dàna air cuspair sam bith, cuiribh fios thugainn aig fios@danamag.org air neo tron duilleig Facebook againne – thèid taic agus obair-deasachaidh a thoirt seachad leis an sgioba againn.

• Dàna

Roinn

Bha Liam thall sa Chremlin bho chionn ghoirid às leth Special Counsel Mueller ’s e a’ sgrùdadh na dlùth-dhàimh eadar an Ceannard agus am Pop Icon as fheàrr leis. Feuch mar a chaidh dha.

Do dhaoine a bhuineas do dhùthchannan NATO ’s nach eil air a bhith ann am prìomh-bhaile na Ruis roimhid, ’s dòcha gu bheil an t-ainm ‘A’ Cheàrnag Dhearg’ a’ dùsgadh ìomhaighean de chaismeachdan armailteach is ròcaidean niùclasach gan taisbeanadh fo bhrataichean dearg comannachais.

Seall! An taigh-tasgaidh far an robh sinn suidhichte!

Bho dh’aom na làithean sin, tha tachartasan nas maoithe as trice buailteach a bhith dol sa Cheàrnag ainmeil. Airson nan deich bliadhna a dh’fhalbh, tha aon de na tatùthan airm as motha san t-saoghal air àite nan ròcaidean a ghabhail thairis: Tatù Airm an Tùir Spasskaya. Agus airson deannan bhliadhnaichean a-nise, tha còmhlan-pìoba amalaichte air a bhith na phàirt mhòr dhen fhèill, a’ taisbeanadh ceòl cathach nan Gàidheal do shluagh a tha dèidheil fhèin air ceòl cogaidh. Gu dearbha, bha pìos mòr san tatù mar chuimhneachan air an t-Seanarail Khalilov, seann cho-òrdanaiche an tatù a bhàsaich san tubaist phlèana Tu-154 air Latha na Nollaige 2016.

Mar a thàinig an deagh rath orm-sa, fhuair mi cothrom a dhol an lùib buidheann dhe sia fichead pìobairean is drumairean eile – gun iomradh air an leth-cheud dannsaire Gàidhealach – a chruinnich còmhla airson deich latha barraichte nach tig san dìochuimhne gu bràth. Fhuair an còmhlan-pìoba siubhal, àite-fuirich agus biadh an asgaidh, còmhla ri dà thuras timcheall Mhosgo. Cha robh againn ach airgead an leanna a thoirt leinn, ach creid thusa nach b’ e na fàirdeinean a bha sin.

Bha mi cleachdadh na cairt Revolut agam (air an dug mi iomradh roimhe). Mar sin, dh’fhaodainn clàradh a chumail de na chosg mi chùl a’ bhàir (a bha thairis air 90% de na chosg mi uile-gu-lèir). A bharrachd air bàr an taigh-òsta, nach dùin, bha deagh bhàr meadhan Mhosgo, Bàr BQ, a bha cuideachd sgoinneil airson biadh.

A’ Cheàrnag Dhearg mus tigeadh an sluagh

Tha biadh Ruiseanach car coltach ri salachair mairt: proinnte, lom, agus chan ghabhainn e ged a bhiodh e an asgaidh. Bhiodh balla feòil agus càl na stiallan ga lìbhrigeadh còmhla ri bobhla blàth borsch, brot tana searbh bheetroot a thug dhomh losgadh-bràghad nuair a bh’ agam ris a’ phìob a chluich goirid às dèidh làimhe. Nuair a dh’fhaighnich mi dhe na h-eadar-theangairean againn mun bhiadh, thuirt iad gun robh e a cheart cho math ris a’ bhiadh a bha iad fhèin cleachdte. Agus, nach beag an t-iongnadh, gun d’fhuair mi na trotskies an dèidh grunnan làithean air a’ bhiadh ud. Fada nas sàbhailte cumail leis a’ MhcDs agus sàr-bhiadh Bàr BQ.

Tha an leann sàbhailte gu leòr, ge-tà. ’S ann agam a bhiodh fios – pìobairean gun char ri dhèanamh feadh an latha – cò mheud pinnt a dh’òladh, aig Dia tha brath. Gu dearbha fhèin, cha b’ e san turas ach daorach le far-ainm tatù. Neo a bheil a h-uile tatù mar sin?

Bhiodh ar n-obair làitheil a’ ruith bho 6f gu 11f, anns an robh greisean fois. Àn dèidh dhan tatù, bhiomaid uileag a’ taomadh air ais air a’ bhus dhan taigh-òsta agus thòisicheadh am pàrtaidh mu mheadhan-oidhche – na buidhnean eile à dùthchannan an t-saoghail gan dinneadh a-steach dhan bhàr, fuaim na pìoba ga mheasgachadh le còmhlan ionnsramaidean pràise Ostaireach, seinn is èigheach Turcach is òl Kazakh.

Bhiodh loidhne fada dhe deichnear a’ feitheamh phinntean agus mar as motha dh’fhàs an loidhne phàthach, Dhia, cha bu luaithe a lìonadh na glainneachan. Rud neònach mun Ruis: tha àite aig a h-uile duine, dleastanas aig gach anam – rud commanachais shaoil sinn. Ach bha e ciallachadh na seirbheis bu mhiosa. Air chùl a’ bhàir, bhiodh aonan a’ tarraing nam pinnt, aonan aig an till a’ gabhail òrdughan, aonan a’ coimhead air an dithist eile, aonan a’ coiseachd ann an cearcallan agus aonan, cha d’ fhuair mi a-mach fhathast gu dè diabhal dleastanas a bh’ aige. Agus ged a bha e foilleasach, oir bha sinn ag innse dhaibh, gun robhar ag iarraidh mu fhichead pinnt, cha lìonadh fear nam pinnt glainne gus an d’fhuair e an t-òrdugh aig tè an till. ’S e cuid den t-seirbheis agus den fhrithealadh as miosa a fhuair mi a-riamh ann am Mosgo. Bha e cho neònach – dh’fhanadh tu ùineachan a’ feitheamh frithealadh no deoch no biadh, ach aon uair ’s gun robh e agad, bhiodh iad a’ feuchainn ri thoirt bhuat leis gun robh iad a’ smaointinn gun robh thu deiseil. Chan eil fhiosam cò mheud truinnsear leth-ullamh a chaidh a chlìoraigeadh bhuam thairis an deich latha. Agus an uair sin, bhiodh tu feitheamh ùineachan a bharrachd airson pàigheadh. Chuir e mi fhìn agus na h-Albannaich ris an robh mi còmhla às ar rian.

Fhuair sinn seachad air seo le bhith luath gu bàr an taighe-òsta airson òrdugh trì pinntean an urra a chur a-steach mus nochdadh càch. Air cuid de na h-oidhcheannan, bha  e cus nas fhasa fuireach air ar cois gu breacaist aig 7m agus a’ falbh innte an dèidh do ar bruthan a bhith làn de bhiadh maiden annasach na Ruis – cearc ghoilte, bainne-cum-iogurt agus rudan nach tèid agam air liteachadh.

Seòmar nan Cathair-rìgh, Lùchairt Mhòr a’ Chremlin

Ach a Liam, feumaidh gun d’ rinn thu barrachd na fuireach taic a’ bhàir fad deich latha. Rinneadh! Rè na fèille, bha sinn a’ cleachdadh Taigh-tasgaidh Eachdraidh na Ruis airson a bhith a’ stòradh nam pìoba agus fèilidhean. Fhuair mi cothrom aon feasgar a dhol a-steach ann agus na stòrasan a rannsachadh. Bha e gu math inntinneach mar thaigh-tasgaidh – chìtheadh tu gun deach a chur air dòigh mu dheireadh san linn shòisealach, gun mhòran aithris-sgeòil ach làn de phìosan arceòlais (mar a bha taighean-tasgaidh bho chionn fichead bliadhna no an còrr).

Ri taobh Taigh-tasgaidh Eachdraidh na Ruis, bha an taigh-tasgaidh dhan Chogadh 1812, as fhiach tadhail gu mòr. An coimeas ris an t-seann taigh-tasgaidh bha am fear seo ùr-nòsach, sgeadaichte le taisbeanaidhean ioma-mheadhanach. Nuair a choisicheas tu a-steach, tha sgàile mhòr mud choinneamh is saighdear Frangach a’ gèilleadh ro fhuachd a’ gheamhraidh Ruiseanaich agus Cossack. Shin agad an t-adhbhar eile airson tadhal ann, tha an taigh-tasgaidh air aon de na eisimpleirean as taobhaiche a chunnaic mi a-riamh. Silly Frenchmen…

Ann an 1812, nuair a bha impireachd Napoleon aig àirde cumhachd, ghabh iad ionnsaigh air impireachd na Ruise. Gliocas, cha b’ e. Mar as fhaide a gheàrr Napoleon tron dùthaich, ’s ann as fhaide a tharraing feachdan nan Ruiseanach a-steach gu cridhe an dùthcha. Nuair a cheannsaich Napoleon Smolensk, bha làn dùil aige gun gèilleadh na Ruiseanaich ris. Ach deagh naidheachd cha tàinig. Chuir e na tosgairean aige a dh’ionnsaigh St Petersburg gu far an robh impire na Ruise, ach èisteachd cha d’fhuaireadh. Leis an fhearainn mun cuairt dha na smàl an dèidh dha na Ruiseanaich teine a chuir ris, ghabh e Mosgo thairis san t-Sultain, 1812.

An slaodan san do theich Napoleon

Ach goirid na dhèidh, chaidh prìomh-bhaile na Ruise a chur na theine. Cha chreideadh Napoleon gun dèanadh feachdan na Ruise ratreut cho fada agus an uair sin gun cuireadh iad teine rim prìomh-bhaile. Le lasraichean a’ slìobadh bhallachan a’ Chremlin agus an geamhradh reòite rompa, cha robh rogha ro Napoleon ach teicheadh. ’S e an teicheadh seo – a lean gu ciad fògradh Napoleon – air aon de na tachartasan as cudromaiche ann an eachdraidh nuadh-aimisireil na h-Eòrpa. ’S e an slaodan a chleachd e anns an teicheadh am pìos as ainmeile a tha a’ riochdachadh na mearachda mòire a rinneadh.

A-nist gun robh a’ chaothach air na Ruiseanaich, thàinig dìoghaltas. Lean iad an t-arm Frangach fada a-steach gu cridhe na h-Eòrpa, a’ leagal baile an dèidh baile, ’s a’ trusadh iuchar-baile an dèidh iuchar-baile, a tha uileag gan taisbeanadh san taigh-tasgaidh.

Iuchraichean bhailtean mòra na Roinn Eòrpa a thruis Arm na Ruise

Chan e seo ach a’ bheag de na rinn mi sa bhaile agus tha tòrr ann nach robh tìde agam fhaicinn. Ach ’s dòcha nach math dhomh a dhol ann an cus doimhneachd mun dithist bhall ISIS a chuirear an grèim taobh a-muigh na fèille. ’S e baile annasach fhèin a th’ ann am Mosgo, is tha mi an dòchas gum faigh mi an cothrom cluich ann a-rithist an ath bhliadhna.

Mo thaing gu Diane Bhrus a thug dhomh an cothrom seo!

– Liam Alastair Crouse

Dealbh den chòmhlan-phìob sa Chremlin

Roinn