‘

Le Alistair Paul

Is e cleas a tha air fàs gu math fasanta sna bliadhnaichean a dh’fhalbh, a bhith a’ cur diofar gnèithean ciùil còmhla. Cluinnear ceòl Ceilteach air a mheasgadh le ceòl bho gach ceàrn dhen t-saoghal aig Fèis Celtic Connections agus tha còmhlain leithid Afro Celt Sound System agus Salsa Celtica air soirbheachadh gu mòr leis an fhoirmle. ‘S uarrainnear a ràdh gur e seòrsa alchemy no ’s dòcha còcaireachd a th’ ann; a’ cur caochladh chungaidhean ann am prais — ach dè thig às? Truinnsear de bhiadh blasda blàth no bobhla lite fhuar? Tha cuid a thoraidhean ann a tha nas fheàrr na cuid eile. Ach dè mu dheidhinn ceòl Gàidhlig agus ceòl Americana. An obraicheadh sin?

Fhuair mi an cothrom fhaighinn a-mach aig consart a chaidh a chur air dòigh leis a’ bhuidheann ‘Ceòl ‘s Craic’ aig ionad ealain a’ CCA ann an Glaschu fon bhratach ‘oidhche Americana‘. ‘S e feusta ann an trì cùrsaichean le trì diofar chòmhlain a bha romham le seata bhon t-sàr-sheinneadar Ghàidhlig Kathleen NicAonghais is ‘a càirdean’ na phrìomh thàladh aig ceann a’ ghnothaich.

B‘ e Dòl Eoin MacFhionghuin agus Màiri Mhoireasdan a chuir cùisean air bhog. ‘S ann mar charactaran às an t-sreath siabainn ‘Bannan’ as fheàrr as aithnichear an dithis dhiubh ach tha cliù aca cuideachd mar sheinneadairean. A dh’aindeoin beagan thrioblaidean teicnigeach le giotàraichean agus miocrofònan, dhomhsa dheth, b’ e seo a‘ phàirt a bu shoirbheachaile dhen oidhche. Dh’obraich na guthan aca còmhla an co-sheirmean a bha àlainn is iad a’ togail measgachadh de dh’òrain Ghàidhlig agus òrain Aimeireaganach country is traidiseanta. B’ iad na h-òrain ùra air an sgrìobhadh an nòs country le Dòl Eoin a b’ fheàrr. Bha na faclan dìreach agus firinneach, dìleas don tradaisean country, leis an aon diofar gun robh iad ann an Gàidhlig. Bha e follaiseach gun robh Dòl Eoin spèiseil don ghnè country agus gur e siud a thug dha an comas air fhilleadh an lùib a’ chànain aige fhèin ann an doigh a bha nàdarrach gun a bhith fuadain no faoin.

An uair sin, dithis sheinneadair eile; boireann is fireann a-rithist; Warren McIntyre agus Lorraine Wilson le taic bho chòmhlan Americana de cheathrar. Ma bha thu a’ sireadh ceòl a ghlèidheadh tu ann an crogan leis an leubail ‘Americana‘ air, gus am biodh fìos aig na ginealaichean ri teachd dè bha anns a’ ghnè; b’ e sin e. Ceòl lìomhte, càilear, ùr ach a’ tarraing à cèol country is bluegrass traidiseanta; a bha furasta èisteachd ris. Thog iad orra le òran Gàidhlig air a sheinn le Lorraine. Shruth a guth a-mach is a-steach leis a slide guitar tiamhaidh agus tàladh a‘ ghiotàir-dhealain; le buille chridhe a bheus dùbailt air an cùl; ann an doigh a chuir fo sheun mi. Shocraich mi mi fhèin san t-sèithear ’s mi an dùil ri barrachd dhen leithid. Ach cha tàinig e. Ged a sheinn iad aon sèist a chaidh eadar-theangachadh gu Gàidhlig bha an còrr de an cuid seinn ann am Beurla (le blas meadhan-Atlantaigeach).

Nuair a thàinig an t-eadar-thamall is cothrom ar n-anail a ghabhail, ’s sinn a bha feumach air leis cho bruthainneach ’s a bha an talla beag dùinte ann am mionach a CCA air fàs. Tìde mi fhèin a phutadh gu toiseach sreath fada a’ bhàir is aghaidh a chur ris an dithis neach-frithealaidh gruamach air cùlaibh a‘ chunntair. Le pinnt Glad Eye air a thilgeil sìos mo sgòrnan is m’ ìota air a thiomadh bha mi air ais aig a‘ bhòrd deiseil airson a’ phrìomh cùrsa. ‘S e a‘ chiad rud don mhothaich mi nuair a thill mi don talla, gun robh an luchd-amhairc air atharrachadh is gun deach iomlaid a dhèanamh uair-eigin san eadar-ghreis eadar luchd–leantainn an Americana agus luch leantainn Kathleen. B’ ann mar gun robh aiseag loch Bhaghasdail dìreach air nochdadh aig cidhe taobh a-muigh a‘ CCA. Bha na h-Aimeireaganaich mas fhìor (dinichean is lèintean breacanach spaideil air an caitheamh le beagan ìoranais) air leaghadh air falbh. Nan àite thàinig na fìor Ghàidheil (dinichean is lèintean breacanach Primark is George air an caitheamh gun sgeul air ìoranas). ‘S bochd nach d’fhuair an dà bhuidheann cothrom blasad fhaighinn air ceòl càch a’ chèile leis gur e sin aon de na h-amasan aig Ceòl ‘s Craic, gu sònraichte dualchas Gàidhlig a chur fa chomhair dhaoine nach eil eòlach air. Ach ’s e rud treubhach a th’ann an ceòl.

Agus cò iad na càirdean aig Kathleen, sin an rud a chaidh a chleith oirnn gu ruige seo? B‘ e dithis dhiubh a nochd na cois air an àrd-ùrlar; Michelle Burke, seinneadair Èireannach à Corcaigh agus cluicheadair-ghiotàir a chuir taic riutha. Cha bu luaithe a bha an gnothach air tòiseachadh na bha mi a‘ faireachdainn gun robh e a’ tighinn gu crìoch. Ged nach tug mi sùil air an uaireadair tha mi an-amharas nach do mhair e fada na b’ fhaide na leth-uair a thìde. San àm seo ruith iad tro dhòrlach òrain Ghàidhlig is country. Bha na h-òrain Ghàidhlig aig Kathleen an ceart cho math ’s a bha iad a-riamh agus bha n h-òrain Aimeireaganach ciatach, ach bu bheag a chaidh an dà stoidhle a mheasgachadh còmhla. San aon dòigh bha na guthan aig Michelle is Kathleen àlainn ach, dhomhsa, chailleadh cothrom a bhith a’ togail air dà ghuth làidir gus eadar-mhìneachaidhean ùra a chruthachadh. ‘S e an aon rud a cheangail na h-òrain còmhla an giotàr coileanta ann an stoidhle swing country. Chuir a chuid cluich ghrinn taic air cùl nan seinneadairean a bha an dà chuid iomadh-fhillte is sèimh a rèir ’s na bha a dhìth gus còrdadh leis na guthan is sruthadh nan òran.

An e haute cuisine a fhuair mi? Chan e buileach. Mas urrainn dhomh meatafor a’ bhìdh a shìneadh aon uair eil ann an dòchas nach bris e, ’s e a fhuair mi; bobhla lite bhlàth. Shàsaich e m’ acras gun a bhith a’ togail m’ ùidh cus. Ach cha deach an lite a mheasgachadh ro mhath; fhuair mi cnapan tarbhach milis, am measg brochan tana (tana lom), no baked beans ann an rud beag cus sabhs tomàto.

Roinn

Tha Màrtainn Mac A’ Bhàillidh bhon bhuidheann ùr, Misneachd, air tillleadh bho chruinneachadh ann an Èirinn. Seo na dh’ionnsaich na h-Albannaich bho ar caraidean air air taobh eile Struth na Mhaoile.

Uill a charaidean, tha sinn air tilleadh dhachaigh às dèidh turas iongantach ann an Èirinn, a’ tadhal air muinntir bhlàth, chàirdeil, is làn mhisneachd sa chultar aca fhèin. Leis an eòlas a th’ againne air cùisean ann an Alba, bha sinn caran teagmhach mu cho Gàidhealach ’s a bhiodh an tachartas agus an uidhir de Ghaeilge a bhiodh ann, gu h-àraid ann an àite mar Ràth Chairn, Siorrachd Mhì, a tha cho faisg air Baile Àtha Cliath. Cha robh sinn fada mus d’ fhuair sinn a-mach!

Ràinig sinn air Oidhche hAoine mu leth uair às dèidh dhà sa mhadainn is chaidh sinn dìreach dhan Bhradán Feasa, taigh-seinnse Ràth Chairn. Bha an t-àite loma-làn fhathast le daoine de gach ginealach a’ bruidhinn Gaeilge ri chèile. Fhuair sinn fàilte cridheil is a h-uile daoine air leth toilichte gun robh feadhainn a’ dol a bhith ann à Alba.

Thòisich cuisean a-rithist madainn DiSathairne le òraidean is bùthan-obrach is deasbad de gach seòrsa. A’ chiad rud a thàinig a-steach oirnn gu làidir ‘s e cho comasach ‘s a bha a h-uile daoine sa Ghaeilge. Bha còrr is trì fichead neach an làthair eadar, ‘s mathaid, 16 is 76 agus a h-uile gin dhuibh siùbhlach, snasail nan cainnte. Chaidh deasbad a chumail a bha fad is farsaing mu dheidhinn cor na Gaeilge agus na Gaeltachtan. Am measg na duilgheasan a tha romhpa thall a siud, bha gu leòr dhuibh iomachaidh do dh’Alba cuideachd, cothroman do dh’ òigridh sna h-àiteachan iomallach agus buaidh Calpachas air coimhearsnachdan dùthchail.

Bha an dòigh obrach aca drùidhteach cuideachd, ar caraid Ben Ó Ceallaigh aig an stùir, a’ lìbhrigeadh cruinneachadh a bha fosgailte is torrach. Bha cothrom ann do a h-uile daoine am beachdan a thoirt seachad, an dà chuid cruinn còmhla is air leth nuair a sgaoil sinn nar buidhnean beaga. Ged a bha beachdan làidir is, gu cinnteach, sgaradh ann bho àm gu àm, chùm Ben air a’ toirt cothrom na Fèinne do dhaoine a chaidh an sàs. Cha robh Beurla ri cluinntinn idir idir.

Aig ceann an gnothach, chaidh buidhinn bho gach mòr-roinn de dh’ Èirinn còmhla is bha cothrom ann dhan fheadhainn a thàinig à Alba na planaichean againne a chur ri chèile. Mus deach sinn air ais dhan Bhradán Feasa airson ceòl is craic, dh’aoinich iad air seachd amasan a bhios aca sna bliadhnachan a tha romhpa:

1. Làn cosnaidh a tha ag aithneachadh còirichean chànan anns na Gaeltachtan agus san dùthaich san fharsaingeachd.
2. Foghlam tro mheadhan na Gaeilge aig gach ìre airson na daoine a tha ga iarraidh.
3. Làn Còraichean Cànan airson nan Gàidheal ann an Èirinn.
4. A h-uile seirbheis tro mheadhan na Gaeilge anns na Gaeltachtan.
5. Fèin-cumhachdachadh nan Gàidheal.
6. Beatha sòisealta bheòthail tro mheadhan na Gaeilge.
7. Dì-cholonachadh iomlan do dh’ Èirinn.

Ged ‘s aithne dhuinn gu bheil an t-suidheachadh a th’ againne ann an Alba gu math eadar-dhealaichte is gu math nas cugallaiche, bha e cho brosnachail dhuinn am buidheann seo de Ghàidheal fhaicinn a’ tighinn còmhla gus iarrtasan a thoirt seachad a tha cho làidir is cho misneachail. Gu h-àraid a thaobh còraichean do dh’fhoghlam is seirbheisean tro mheadhan a’ chànain, tha tòrr againn ri ionnsachadh bhuapa.

Mar a chaidh an oidhche air adhart is mar a chuir sinn seachad beagan lathaichean san sgìre, bha e follaiseach gun robh na h-Èireannaich, is gu h-àraid muinntir Ràth Chairn, pròiseil às a’ chànan is an cultar aca ann an dòigh gu math nàdarrach is cofhurtail. Tha iad cleachdte ri bhith a’ seasamh an àird airson an còraichean agus ri bhith a’ dìon na coimhearsnachd aca fhèin. Tha luchd-labhairt na Gaeilge a’ tuigsinn gu bheil a’ chiad rud a dh’fheumas sinn a dhèanamh gus ar cànain a shàbhaladh ’s e a bhith gan cleachdadh, rud nach eil idir cho soilleir ma choimheadas tu air saoghal na Gàidhlig ann an Alba. Bu chòir dhuinn cuimhneachadh gu bheil saoghal nas fharsainge againne mar Gàidheal air taobh eile Struth na Mhaoile!

Ní neart go cur le chéile!

Roinn

Uill, fàilte dhan àm ri teachd aig a’ Chaillich Mhàighich – Tha Bodach na Droch Shìde air leabaidh a’ bhàis agus tha na coin a’ tighinn. Eòghan ri rabhd an-diugh.

Air a’ chlàr iongantach aca, “This Is The Sea”, sheinn na Waterboys an t-òran “Old England”. Chaidh a sgrìobhadh nuair a bha cleasachd Magaidh aig bàrr ach tha e a’ fàs gach bliadhna nas coltaiche ri fàistneachd, mar dhà shealladh air an trom-laighe beò sa bheil sinn nar dùisg an-dràsta.

Bha an duan seo a-mach air Sasann (agus airson sin, leugh Breatann) a bha a’ crìonadh, is a bàsachadh, ga shamhlachadh mar bhodach, a’ coimhead suas ris na speuran agus a shùilean a’ fàs meirgeach leis an tais, a’ samhlachadh crìonadh nan gnìomhachasan mòra anns na h-ochdadan – gual, stàilinn, na gàrraidhean-longa . Tha an t-òran a’ cur thairis le ìomhaighean tiamhaidh a bheir iomradh air ar càs san latha an-diugh.

Tha am bodach na mheirleach ann an seann deise ghorm, a’ goid bhuainn is ag innse bhreugan dhuinn. Bodach a tha fhathast air tòir a’ ghlòir a bha aige nuair a bha e òg, nuair a bha na càirtean-iùil gan dathadh bàn-dhearg le fùil nan Gàidheal is nan Tùsanach. Bha e fìor nuair a chaidh Blair, am Blàrach, a-steach gu Babalon a’ seinn duan na h-Ìmpireachd, agus tha e fìor nuair a chì sinn na billeannan gan cosg air Trident agus bombaichean a’ sprèidheadh san fhàsach far an robh Ìosa na latha.

Tha Mike Scott ag aithris na rudan a tha a’ toirt air a bhith ag osnaich, a bhios a’ cur gaoir troimhe, agus chan eil cus air atharrachadh ann an deich bliadhna air fhichead.

“Where criminals are televised, politicians fraternized
Journalists are dignified and everyone is civilised”

Savile agus Thatcher, Ecclestone agus Blair, Morgan agus Brown, Brooks agus Camshron, Farage agus May. Aig Glastonbury o chionn trithead bliadhna, chuir Scott loidhne eile ann “Where Kinnock fumbles and Thatcher lies.” Kinnock, Miliband, Corbyn – Thatcher, Cameron, May. Plus ça change.

Na Làbaraich a-mach air Eadar-naiseantachd agus Co-chaidreachas an Luchd-obrach aig an aon àm ’s a tha iad ag ràdh nach eil na Tòraidhean làidir gu leòr air in-imrich agus fògarraich. Gonadh orra. Gonadh air Dugdale is a leithid a tha searbh gun deach long na sùgh-feòla acasan ris na creagan mus d’ fhuair iad cus cothrom a dhol air bòrd. Dè eile a bhiodh gam fàgail cho dubh an-aghaidh co-obrachadh leis SNP ach an seann bhreug gur e nàiseantachd an rud as miosa san t-saoghal?

Tha nàiseantachd mhath ann agus tha nàiseantachd dhona ann. Tha mise a’ creidsinn ann an nàiseantachd stèidhichte air dùthchannan beaga ag obair còmhla; tha nàiseantachd Bhreatannach ann am fìrinn seagh na h-ìmpireachd – a’ feuchainn ri iomadachd is eadar-dhealachadh a mhùchadh agus ar cur uile fo chois Lunnainn.

Chan eil mòran mu dheidhinn na Rìoghachd Aonaichte  a bheireadh sunnd air cogais cuideigin. Fuirich, cuir às dha sin. Chan eil mòran mu dheidhinn na Rìoghachd Aonaichte nach toir air cuideigin a bhith ri diobhairt. Is e stàit fhaoin, fhèineil, dhrabasta, choirbte a th’ innte, agus ann an àite Bodach, tha Cailleach na Droch Shìde againn, a’ sgaradh is a’ slàireagadh is a’ smàladh gach dòchas is rud a bha riamh math sam bith mun tional seo de dhùthchannan. Tha am bruadar marbh. Tha an trom-laighe beò. “Is fheàirrde riaghladh ann an Iutharna.” Bhiodh an Sàtan agus a’ bhean May ag aontachadh air ro-innleachdan riaghlaidh a rèir coltais.

Bidh cuimhne agaibh air sanas Better Together, am Patronising BT Lady. “Dùin do chab agus ith do ghràn”. Chan e gràn a tha againn o Lunnainn a-nis, ach gràin. Gràin air a’ choigreach, gràin air a’ chiorramach, gràin air an neach gun obair, gràin air an Albannach a chreideas ann an àm ri teachd diofraichte.

Nach neonach gur e dileab a’ Chamshronaich a thrèig sinn san staing seo na shamhla ri sluagh-ghairm a’ chinnidh. “Thigibh an-seo a chlanna nan con agus gheibh sibh feòil”?

Tha coin a’ Bhrexit a’ teannadh dlùth agus tha an còmhartaich ri chluinntinn air an sgùrr. Children Stare With Heroin Eyes

Tha binn-ghuth ealaidh ri chluinntinn. Tha clagannan deireannach na Sàbaid air seirm. Old England is Dying.

Is e a’ cheist, am faigh Alba bàs còmhla ris air neo an dèan i èirigh?

• Eòghan @eoghanuig

Roinn

Cò na ceanglaichean a th’ann eadar dualchas na Gàidhlig agus balgain-buachair? Ma tha iad ann, tha iad gann. Chan fhaca mi fhèin iomradh orra ann an òrain no bàrdachd no eile. Tha an t-ainm fhèin ag innse dhuinn mun ìomhaigh a bh’aig na Gàidheil orra, ’s e sin rudeigin aig an robh buinteanas do shalachar is ghrodadh. Is cinnteach nach robh sgeul air an ithe. Ged a bha na Gàidheil deònach gabhail ri maorach is feamainn is iomadh seòrsa tabhartais a thugadh dhaibh leis an nàdar a bha maille riutha, gu sònraichte aig àm na gorta, cha robhar a‘ beantainn ri balgain-bhuachair. Chan eil sin a’ ciallachadh nach eil an fheadhainn a ghabhas ithe ann. Tha iad ann; agus ann am pailteas mas fhiosraich dhut far am faighear iad.

Bha mi fhèin air an aon ràmh gu chionn grunn bhliadhnaichean; cha b‘ e ann am balgain-bhuachair dhomhs’ ach rud a lorgte air sgeilp supermarket ann am bogsa plastaig. B’ e bana-charaid Fhrangach leis an do dh’obraich mi a chuir ceart mi. Ma tha dream ann a tha tìtheach air biadh dhen a h-uile seòrsa; ’s iad na Frangaich. Bu mhòr an gàirdeachas a dhèanadh ise air an rud air an dèanainn dearmad. Nuair thigeadh làithean fionnar an fhoghair ‘b ise a bhiodh làn sgeulachdan mu na balgain-bhuachair blasta a fhuair i is na feustan a dhèanadh i leotha. ‘Nach neònach e’ chanadh i ’nach bean na h-Albannaich riutha’. Bhiodh e a’ sìor-chur iongnadh oirre mar a bhiodh iad ri fhaotainn fiù ’s ri taobh ceuma far bu leir iad don a h-uile duine, is far am biodh iad air an lomadh san Fhraing. Chaidh m’ iompachadh. Cheannaich mi leabhar mu bhalgain-bhuachair, is dh’fhoghlaim mi mi fhèin air cuid den fheadhainn a ghabhadh ithe agus, a cheart cho cudromach, an fheadhainn a chuireadh gu bàs mì-thaitneach mi. A’ chiad uair a thachair mi air cuid a dh’aithnich mi, chanterelles a bh’ annta mas math mo chuimhne, bha mi mar bhalach beag a’ lorg ulaidh. Bha fras dhiuibh air an sgapadh aig bonn nan craobh ‘s iad a‘ boillsgeadh mar reultan buidhe; dath an ìm. Chreathail mi mo làmh fo fhear dhiubh is dh’fhidir mi feòil dhaingeann air mo chraiceann. Thog mi gu mo shròn e is fhuair mi fàileadh nan apracot, direach mar a chaidh innse dhomh san leabhar. Is nuair a chuir mi dhan phana iad is a bhlais mi orra, abair gun deach mo theanga a dhùsgadh gu farsaingeachd de bhlasan nach d’fhuair mi riamh bho bhalgain-bhuachair an t-supermarket.

Bonaid an losgainn                                                                                  Chanterelle

Bha mi air mo bheò-ghlacadh agus bhon uair sin cha b’urrainn dhomh dhol a-mach air latha foghair gun mo shùilean a bhith air an talamh a’ sireadh nan iongantasan a bha nan laighe fodham. Shìn mi m’ amas gu gnèithean eile. An cep, no am porcini  no am penny bun. Tha uiread de dh’ainmean a chanar ris ag innse cho mòr ’s a tha fèill orra an diofar cheàrnan. Mar a chuireas an t-ainm mu dheireadh mun aire dhuinn ’s e balgan-buachair tiugh a th’ann le ceann cruinn air dath dubh-dhonn an arain ’s e air a dheagh-bhruich san àmhainn. Tha fàileadh na taoise a’ brachadh a thig bhuaithe a’ freagairt air a choltas. Iomchaidh ’s mar a tha an t-ainm Beurla ’s fhearr leam an t-ainm Gàidhlig a th‘ aige, bonaid an losgainn, a thug snodha-gàire orm nuair a thachair mi oirre. An uair sin balgan-buachair gràineige; balgan-buachair cnapach, feòlach a lorgar gu tric fon bheithe no fon fhaidhbhile. Ma chuireas tu bun os cionn e chì thu an còmhdach de bhioran air a bhonn bhon tàinig ainm.

Chan e a h-uile balgan-buachair a bhios a‘ cinntinn air an talamh ge-tà. Lorgar na h-àrcan air craobhan is iad a’ sùigheadh maitheas bho chrann is freumh, an dà chuid beò is marbh. Tha cuid dhiubh nan nàmhaid do ghàrnailearan, leithid fungas na meala a tha air cur às do dh’iomadh crann-ubhail is siris. Ach tha dòrlach dhiubh ann a tha nan caraid do luchd-seilge nam balgan-buachair. Fhuair cearc na coille ainm bhon bhlas a th’ aice agus ’s ann bho a choltas a fhuair fungas na mairtfheola ainm-sa. Gu dearbh, is ionnan a’ choltas is staoig chrochte gu h-àrd air stoc craoibhe. Cha mhòr nach do chuir e gaoir tromham a‘ chiad uair a dhearc mi air. Nuair a gheàrr mi dheth e bu lèir dhomh fheòil càrnach air dath dearg na fala, ach gu h-iongantach b’ e blas searbh, caran mar liomaid a fhuair mi bhuaithe.

Fungas na mairtfheola

Tha mi air fàs nas dàna rè uine is mo roghainn a’ sìor-dhol am meud agus ’s e sin a mholainn-sa do dhuine sam bith a tha airson tòiseachadh air a‘ chur-seachad. Tòisich gu stuama, a’ taghadh aon no dà ghnè a tha pailt agus furasta an aithneachadh. Tha gu leòr fiosrachaidh ri fhaotainn air an eadar-lìon agus ’s urrainn do leabhar-iùil a bhith feumail. Bidh diofar bhuidhnean leithid Urras Nàiseanta Na h-Alba agus Dualchas Nàdair na h-Alba a’ ruith cuairtean fungais as t-fhoghar.

Chan e a h-uile turas a gheibhear deagh-bhuain, ach chan eil sin gu diofar dhomh a-nis. Tha mi air ionnsachadh gur e cur-seachad a th’ ann a tha rud beag mar iasgach. Is glacadh an t-amas ach is an t-sealg an tlachd. Tron chur-seachad chaidh saoghal ùr a chur fam chomhair; saoghal làr nan coilltean is nan raointean. Ged a laigheas e dìreach fo ar casan, is saoghal coimheach e far am bi na meanbh-bhiastagan a‘ tighinn beò am measg treallaich phlanntrais sheargta, clòìmh-liath, fungas is liath-sgrath. Seo far an tig beò is bàs còmhla; far am breòth a h-uile rud a bha uair beò a chruthachadh beatha ùr. Agus tha balgain-bhuachair nam pàirt dheatamach dhen phròiseas seo, no co-dhiù an lìonra farsaing de mheanbh-chuileagan a shìneas fodhpa. ‘S iadsan a bhriseas sìos stuth organach air ais gu na h-eileamaidean bunaiteach bhon tàinig e.

An ath-latha a-rèiste a thig beagan fuachd is a ruigeas fàileadh fuaraidh an fhoghair do chuinnlean, feuch an tog thu am blàr a-muigh ort, ach an àite do shùilean a chumail gu h-àrd ris na speuran is na beanntan, thòir sùil air na laigheas fodhad. Chì thu iongantasan agus tha cothrom ann gum faigh thu biadh blasda a nì dìnnear dhut aig deireadh an latha. Agus ma gheibh, dè nì thu leis? Mar a tha fior leis a h-uile deagh-bhiadh chan eil balgain-bhuachair feumach air còcaireachd àraidh no recipes toinnte. Son a‘ chuid as motha dhiubh fòghnaidh corra mhionaid a bhruich anns a’ phraidheapan le beagan ola-chrainn-ola. Craiteachan salainn is piopair is tilg a-mach air pìos tòst dhuinn iad. Nam bheachdsa ’s e seo an dòigh as fheàrr gus fìor-bhlas nam balgan fhaighinn. Ach cuiridh iad blas mèath cuideachd ri farsaingeachd de recipes eadar stiubhan, rissoto, pasta is omaileidean.

Roinn

Aonghas R. Grannd, dealbh le Simon Webster, https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/2.0/

Aonghas R. Grannd 1967 – 2016

An latha eile, bha mi a’ feuchainn ri mìneachadh fasanan nan naochadan is tràth nan neonithean dha na sgoilearan – gu h-àraidh bha mi a-mach air mar a bhiodh XL air a h-uile duine, ge b’ e cho seang is caol ’s a bha iad, agus an cleas de bhith a’ cosg lèine-t thairis air geansaidh.

Bha mi fhìn cho ciontach den eucoir-fasain sin, ach bha mi coma leis gun robh lèine-t phrìseil agam le suaicheantas a’ chòmhlain-chiùil a b’ fheàrr leam – Shooglenifty – agus bhiodh e orm aig a h-uile gig is iomadh latha eile. Shooglenifty, abair ainm, abair còmhlan, ’s math mo chuimhne fhathast air na daoine sin a’ glacadh ùrlair làn de dhannsairean ann an greim an ruitheim, on Aghaidh Mhòr gu na Barrowlands.

Le sin, bha e cianail duilich a bhith a’ cluinntinn mar a tha draoidh nam fìdhlearan, Aonghas R. Grannd, air am bàs fhaighinn as dèidh tinneas goirid. Fear a thug crathadh air ceòl na h-Alba còmhla ri a charaidean ann an Shooglenifty le sreath de chlàran beòthail, cruthachail, gluasadach airson còrr is còig bliadhna air fhichead.

Fear a bha mar a thuirt an sàr fhìdhlear Adhamh Sutharlanach “The coolest fiddler ever” mar thiomnadh air – Gairdeanan – Bogha – Casan – Feusag – Falt – a’ bogadaich is a’ leum air feadh an ùrlair. Coltas os-nàdarrach air an duine – fad às ann an saoghal eile air nach biodh ach iadsan le ceòl ceart nan smior a’ faicinn boillsgeadh. Mar fhreagairt ri Martyn Bennet agus na Dreadlocks aice, sheas Aonghas Grannd mar ìomhaigh a’ chòmhlain. Fear a bha na phunc à Loch Abair, ach a thill dhan fhìdheall agus a thug ceòl nan daoine a-steach gu saoghal ùr eile.

Thàinig Shooglenifty gu bith às na seiseanan-ciùil ann an Dùn Èideann aig ceann nan ochdadan – ceòl dannsaidh, Rave, House, Techno a’ gabhail làmh an uachdair air an t-Saoghal – bha an leithid de Chapercaillie agus Runrig air dorsan fhosgladh gu saoghal far nach robh feum aig ceòl traidiseanta a bhith ceangailte ri seann dòighean, ach aig toiseach na linne ùire bha feum air crathadh mòr eile, agus bha sianar fhir – Aonghas R Grannd, Gary MacFhionnlaigh, Seumas Mac an Toisich, Iain MacLeòid, Conrad Ivitsky, Malcolm Crosbie – a’ dèanamh barrachd na bhith a’ fosgladh dhorsan – chuir iad far na lùdagan iad.

Linn far an robh ceòl dùthchasach fhathast fon choille mar gum biodh – agus bha Aonghas agus a chriutha de spùinneadairean shoogly a’ seòladh nan cuantan agus a’ creachadh smuaintean air cò ri am bu chòir do cheòl Gàidhealach a bhith coltach. A’ chiad dà chlàr gu h-àraidh, Venus In Tweeds agus A Whisky Kiss, agus na puirt os-shaoghalta a sgrìobh Aonghas orra, cha bhiodh an ceòl traidiseanta as aithne dhuinn an-diugh idir mar a tha i as aonais.

A dh’aindeoin atharraichean sa bhallrachd thar còig bliadhna air fhichead  – bha Aonghas ann aig tèis mheadhan a’ ghnothaich ge b’ e an t-àite far an robh Shoogles a’ cluich san t-Saoghal, agus ’s e còmhlan mòr eadar-nàiseanta a bh’ annta – a’ tarraing na sùla, a’ cur ceum na do chasan, a’ cur fàilte ort gu cnoc nan sìthichean – a’ cumail a’ chiùil cho cool sa bha e riamh a dh’aindeoin (no air sgàth ’s ma dh’fhaodte) liathadh air an fheusaig agus preasan air a’ ghnùis. ’S mòr am beud nach fhaicear a-rithist e. Cha robh a leithid ann roimhe agus cha bhi a leithid ann a-rithist.

Mar fhear nach do choinnich ris ach turas no dhà, chan urrainn dhomh ach clach bheag a chur ri a chàrn, ach aithneachar fear air a chuideachd, agus abair deagh chuideachd a bha aige – tha marbhrann iongantach ri leughadh air làrach-lìn a’ chòmhlain – smuaintean leis gach ball de theaghlach agus gach ball den chòmhlan. Cho fad  ’s a thèid an ròsaid a chur ris a’ bogha, mairidh a chliù.

– Eòghan

Roinn

Tha Rhona air ais le taghadh de na h-òrain as fheàrr leatha am mìos seo.

You and I – Margaret Glaspy

Nan robh thu ag èisteachd ris an rèidio sna beagan mhìosan a chaidh seachad, bidh thu air òrain Glaspy a chluinntinn,You and I, air no Emotions and Math no Somebody to Anybody, uile bhon chiad chlàr aice, air a bheil Emotions and Math, cuideachd. Bidh i a’ cluich ann an Glaschu an ath-mhìos, ach air an aon oidhche ’s a bhios Christine and the Queens a’ cluich. Taghadh doirbh a bhios ann.

8 (circle) – Bon Iver

Bha seinneadair R&B a-riamh a’ feitheamh am broinn Justin Vernon, an duine aig cùl a’ chòmhlain-chiùil Bon Iver, ’s e a’ feuchainn ri faighinn a-mach. Seo an t-òran far am faigh e làmh an uachdar mu dheireadh thall. San dàrna leth den òran a tha boillsgeadh an siud ’s an seo den Minnesotach eile, Prince – gu dearbh, coltach ris an Fhear Phurpaidh, sgrìobh agus chluich Vernon gach òran air a’ chlàr. Agus, ged a tha mi gu math dèidheil air guth Vernon fhèin, smaoinich dè cho math ’s a bhiodh tionndadh Prince air an òran seo.

Broke Me In Two – Joan as Policewoman & Benjamin Lazar Davis

Abair boireannach tàlantach a th’ ann an Joan Wasser. Trèanta mar neach-ciùil clasaigeach, bha i aig aon àm na ball den chòmhlan Antony & the Johnsons agus tha i air a bhith a’ sgrìobhadh agus a’ cluich nan òran aice fhèin fad dusan bliadhna. Cuideachd, tha i air obair mar phroducer son a’ chòmhlain Albannaich, Lau, ’s iad air an aon leubail, Reveal Records. Tha an t-òran seo bhon chlàr ùr aice a bhios a’ tighinn a-mach am mìos seo, còmhla ri Benjamin Lazar Davis, bhon chòmhlan Okervill River.

Bird – Billie Marten

Thàinig a’ chiad chlàr aig Marten, Writing of Blues and Yellows, a-mach am mìos sa chaidh. Tha i seachd bliadhna deug a dh’aois ach tha air a bhith a’ cluich agus a’ sgrìobhadh ceòl fad deich bliadhna mar-thà. Nach sinn tha a’ faireachdainn leisg.

4 Degrees – Anohni

An t-òran as fheàrr a chaidh a sgrìobhadh mu atharrachadh clìomaid a tha mi air cluinntinn gu ruige seo. Tha guth agus sgilean sgrìobhaidh Anohni cho math ’s a bha iad a-riamh air clàran Antony & the Johnsons, ach tha i gan cleachdadh ann an dòigh dhiofraichte air an òran seo, feargach agus euphoric aig an aon àm.

Ye Rambling Boys of Pleasure – Jarlath Henderson

Bha mi eòlach gu leòr air Jarlath Henderson mar chluicheadair pìoba ach cha robh càil a dh’fhios agam gun robh guth cho àlainn aige. Seo an tionndadh as fheàrr den òran sin a chuala mi a-riamh, agus guth Jarlath fear de na guthan as fheàrr leam ann an saoghal ceòl tradaiseanta.

Down – XamVolo

‘S e rionnag ùr ann an saoghal ceòl neo-soul a th’ ann an XamVolo. Cha shaoileadh tu gur ann à Sasann a bha e oir tha blas gu math Ameireaganach air a’ ghuth aige agus biodh e inntinneach an guth fìor aige a chluinntinn, nam beachd-sa co-dhiù. Fìor deagh òran, ge-tà.

Sylvia – Georgia Ruth

Feumaidh tu brùthadh air an dealbh seo agus sgroladh sìos air làrach-lìn Georgia Ruth gus an t-òran Sylvia a lorg air Soundcloud, ach bidh thu toilichte gun do rinn thu sin cho luath ’s a bhios an t-òran a’ tòiseachadh. Seo an aon òran air a’ chlàr aice a th’ anns a’ Chuimris agus chaidh a sgrìobhadh le Meic “Bob Dylan na Cuimrigh” Stevens. Tha Ruth air tionndaidhean Cuimris eile a dhèanamh ron sin, leithid Sbia ar y Sere le Gorky’s Zygotic Mynci. ‘S math dh’fhaoidte gun cluinn sinn òrain ùra bhuaipe sa Cuimris san àm ri teachd.

Shut Up Kiss Me – Angel Olsen

Ma bhios tu ann an Glaschu air an 15mh den Dàmhair bidh cothrom agad Angel Olsen fhaicinn aig SWG3. A rèir na tha sinn a’ cluinntinn bhon òran seo tha an clàr ùr aice car eadar-dhealaichte bhon fheadhainn a thàinig roimhe, ach a’ cheart cho math riutha.

Skeleton Tree – Nick Cave & the Bad Seeds

Feumaidh mi aideachadh nach eil mi air èisteachd ris a’ chlàr ùr aig Nick Cave and the Bad Seeds, a chaidh a sgrìobhadh an dèidh bàs mic Cave an-uiridh. Tha na h-òrain a tha mi air cluinntinn bhuaithe, leithid an fhir seo, cho àlainn ʼs gum bris iad do chridhe, làn gaoil agus pian. Tha e na mhìorbhail gun tigeadh ealain brèagha bho bhròn, ’s e a’ cur nam chuimhne facail Shomhairle an dèidh bàs a bhràthar Calum: “Tha an saoghal fhathast àlainn, ged nach eil thu ann.”

– Rhona NicDhùghaill

Roinn

Ma tha thu dèidheil air cànan is cultar na Gàidhlig, dè a’ chiad rud a bheir buil air d’ inntinn nuair a leughas tu aistean aineolach an aghaidh na Gàidhlig; mar as trice, le colbhaichean stèidhichte nam pàipearan Gallta is Sasannach? Tàire? Fearg?  Sprochd? Coma co-dhiù?

Thar nam mìosan ʼs thar nam bliadhnachan, seachdain an dèidh seachdain. Slaic an dèidh slaice. Leis na h-aon fhoillseachain agus leis na h-aon sgròbadairean-nàidheachd, thèid an aon troc a thilgeil gar n-ionnsaigh mar nach biodh dad aig na baothairean bochda ri dhèanamh ach sin fhèin. Tha thu eòlach orra, is cinnteach leam. Colbhaichean phàipearan, leithid An Daily Mail, An Evening Express (Dùn Èideann), Courier Dhùn Dè, Press & Journal Obar Dheathain, Gazette Steòrnabhaigh. …mar sin sìos.

Tha an truilleis seo air a froiseadh a-mach gu riaghailteach mar spùtail dhruidean am bàrr craoibhe agus aig amannan sònraichte dhen bhliadhna, dh’fhaodadh tu do thonnadh fhèin air an tuil caca a chuireas na colbhaichean grànda mar coinneamh; beachdan ‘dligheach’ mas fhìor mu chor na Gàidhlig, ʼs mar bu chòir dèiligeadh rithe.

Mar as trice, ʼs ann nuair a thèid fiosrachadh a sgaoileadh mu airgead brosnachaidh air choireigin don Ghàidhlig a nochdas colbh cronail no a thèid litir càinidh eile fhoillseachadh. ‘Beachdan’? Aistean? Sgrìobhadh le cùram air bonn beagan rannsachaidh? Chan eil sgeul orra.

Sgrum gun chonn a chanas mise ris, agus chan eil mi airson ʼs gun nochd iad air mo bheulaibh. Chan e a-mhàin nach eil fìrinn sam bith anns na stobas iad fo ar sròin, ach chan eil dad ùr aca ri ràdh!  Tha na ‘barailean’ breun ud air a bhith ‘nan suidhe cho fada ʼs gu bheil samh dhiubh. Chuireadh e a’ ghòmadaich ort mur biodh tu leigte ris. Agus is sinne, luchd-cleachdaidh na Gàidhlig, a tha leigte riutha.

Saoilidh mi gu bheil dà thaghadh againn. Faodaidh sinn na colbhan nimheil a sgaoileadh nar measg fhìn agus am measg an t-sluaigh sna meadhanan sòisealta gus an cothrom a thoirt do dhaoine sabaid riutha.　Le seo, feumaidh sinn a bhith mothachail air an droch bhuaidh a bheir seo air sunnd luchd-labhairt na Gàidhlig, an òigridh gu h-àraidh. A bheil na sgrìobhadairean faoin seo cho cudromach ʼs gum feum sinn aire a thoirt do am beachdan gach uair a thig iad a-mach? Nach e sin an dearbh rud a chuireadh smalan air t’ inntinn, ’s tu nad sgoilear ann am foghlam na Gàidhlig?

Dàrna taghadh. Dè mu dheidhinn a bhith a’ leigeil seachad nan colbhan cronail? Chan eil na salchairean airidh air ar n-aire, a bheil?

A bheil e cudromach gu bheil luchd-cleachdaidh is luchd-taic na Gàidhlig mothachail air gach pìos sna meadhanan a thig a-mach an aghaidh na Gàidhlig ’s nan Gàidheal? Air neo, am biodh e na b’ fheàrr gun aire a thoirt dhaibh? An fheàirrde an leigeil seachad? An fheàirrde aghaidh a chumail riutha le litrichean-àichidh is eile?

Dè do bheachd fhèin? Sgrìobh thugainn mas e do thoil e.

Roinn

cathair na cuibeige, 2009

thig a’ cheist sin thugam fhathast
nuair a smaoinicheas mi oirre, agus
air an t-samhradh ro ghoirid
far nach robh sinn còmhla, agus far an robh

an dithis againn’ a-muigh fo uisge
an fheasgair ud, fhaclan ann an cànan
nach do bhuin dha, agus, às an dèidh,
nar teanga chumanta nach do bhuin dhan àite

nam aisling, togaidh e mo làmh, agus
bheir e pòg dhomh fo na craobhan,
bocsa poutine fhathast teth nam làimh eile

an da-rìribh, ge-tà, cha tuirt mi guth,
agus chan eil dad eadarainn an-diugh
ach sàmhchair, ’s faclan a bhàsaich air bhilean

– Nathaniel Harrington

Roinn

Uill, tha sinn glè fhortanach bana-renaissance na Gàidhlig, Joy Dunlop, a bhith cuide rinn an turas seo leis na h-òrain a bheir buaidh orra – bho “Thoir mo shoraidh” gu “Hairspray” – agus ma tha thu airson a pòsadh, tha comhairle aice dhut….

’S e a’ chiad òran air a bheil cuimhne agam…

’S cinnteach gur e ‘Sambalele’ a bh’ ann, òran beag Brasilianach a dh’ionnsaich sinn sa bhunsgoil. Tha fhathast cuimhn’ agam air na faclan cuideachd: ‘Sambalele was downhearted, for him the day had not started…”

Mas e òrain Mhòid air a bheil sinn a-mach, tha deagh chuimhne agam air a’ chiad òran a ghabh mi – ‘Nunn do Mhuile’, aig a’ Mhòd Nàiseanta san Òban ann an 1992. B’ ann anns an Lorne Suite, shìos an staidhre ann an Taigh-òsta ‘The Great Western’ a bha an fharpais, àite nach eil fiù ’s ann a-nise!

’S e an t-òran a chuireas samhradh nam chuimhne…

‘Another Chance’ le Roger Sanchez. Aig deireadh na ciad bliadhna agam aig SMO, chuir mi samhradh seachad ag obair ann an taigh-òsta Scàranais ann an Tiriodh agus bhiodh na caileagan uile ann an càr mo charaid Hana, a’ dràibheadh timcheall an eilein ann an agus ga sheinn aig àird ar claiginn. Bha sinn cuideachd dèidheil air ‘There’s Your Trouble’ leis Na Dixie Chicks agus ‘Fast Car’ le Tracey Chapman agus chan urrainn dhomh ach smaoineachadh air an t-samhradh ud nuair a chluinneas mi fhathast iad.

’S e an t-òran a bheir orm smaoineachadh air gaol agus gràdh…

‘Breisleach’ le Aonghas Dubh MacNeacail. Saoilidh mi gur e fear de na h-òrain ghaoil as fheàrr a th’ againn ann an Gàidhlig – tha an loidhne “Chì iad mis’ is thusa sùgradh, bil ri bil ar n-anail aoint” cho cumhachdach. Nan sgrìobhadh cuideigin a lethid mu mo dheidhinn, phòsainn sa bhad iad!

’S e an t-òran a sheinneas mim aig Karaoke/Cèilidh…

Ged a chanas mi nach toil leam idir karaoke, ’s coltach nach eil dad a chumas bhon mhicrophone mi! Tha geàrr-liosta agam le òrain a dh’fhaodainn gabhail : Don’t Speak (No Doubt), Like a Virgin (Madonna), Say what you want (Texas), All I want for Christmas is You (Mariah Carey), Shake it Off (Taylor Swift), Grease megamix agus Endless Love (Diana Ross and Lionel Ritchie) – a ghabhas mi le mo charaid Nicola a-mhàin!

Mas ann aig chèilidh a tha mi, gabhaidh mi òran le deagh shèist air am bi a h-uile duine eòlach. ’S e ‘A Fhleasgaich Òig as Ceanalta’ a’ chiad taghadh a bhios agam mar as àbhaist ach ’s toil leam cuideachd ‘Thoir mo Shoraidh thar Ghunnaidh’ agus ‘Tioram air Tìr’.

’S e an t-òran a chuireas ann an deagh shunnd mi…

‘Crazy in Love’ le Beyonce. Chan eil dad nas fheàrr airson mo chur ann an fìor dheagh shunned agus cho luath ’s chluinneas mi toiseach an òrain, chan urrainn dhomh ach mo thòin a chrathadh!

Act ma tha mi feumach air fìor dheagh spionnadh, cluichidh mi an clàr dùbailte agam ‘101 Songs From the Musicals’ ages cuiridh mi orm gur e Sarah Brightman a th’ annam ann am Phantom of the Opera no Tracey Turnblad ann an Hairspray – “you can’t stop the beat!”

– Joy @joydunlop

Tha Joy a’ ruith cùrsa aig Sabhal Mòr Ostaig airson Luchd-ionnsachaidh Eadar-mheadhanach an ath shamhradh.

Roinn

Bidh na sgoilearan a’ cruinneachadh airson Deasbad nan Àrd-sgoiltean ann an Steòrnabhagh le sùil aca air oidhche mhòr ann am Pàrlamaid na h-Alba aig deireadh na mios. Eòghan a’ guidhe gum math fada beò e agus ceò às a thaigh.

Bidh Deasbad (neé Deasbad BT Alba) a’ tilleadh an ath sheachdain agus ’s math sin. Ged a chailleadh taic mhòr o BT Alba as dèidh ùine mhòr, tha grunn mhath de bhuidhnean Gàidhlig air taic a chùmail ris an tachartas mhòr a bheir còrr is dà fhichead sgoilearan o na sgoiltean Gàidhlig air feadh na h-Alba gu Steòrnabhagh airson dà latha de fharpais agus fhèill.

Thòisich an Deasbad ann an 1999 as dèidh beachd smuain a thighinn do Sheonaidh Ailig Mac a’ Phearsain, Dòmhnall MacIlleathain agus Alasdair Moireasdain mu chor na Gàidhlig a-measg na h-òigiridh agus chaidh a chumail ann an Sgoil Lionacleit. On uairsin, chaidh e o neart gu neart, le leasachadh is leudachadh air cruth na farpaise.

Feumaidh na sgoilearan a’ leantainn ris na riaghailtean deasbadaireachd, a’ cruthachadh òraid, a’ cumail ri ùine theann, a’ togail air pùingean an dùbhlanaich, a’ sadail cheistean air a chèile agus a’ toirt nam pùingean còmhla aig an deireadh – is iomadh sgoilear a tha eòlach air na trì faclan ud – brìgh, stoidhle, èifeachdas – agus an uairsin, tha thu an làmhan nam britheamhan. (Na can guth mu thaobhachd eileanach!) Bidh fealla-dhà ann is fealla-trì, agus tha mi fhathast a’ dèanamh gàire aig an nuafhacal aig Innes MacSuain o 2008, a’ bruidhinn air couch potato mar “buntàta na beinge”.

Ma tha e math dhan chloinn, tha e gu dearbh math dha na tidsearan cuideachd – airson tidsearan ag obair air an cinn fhèin ann an sgoiltean, ’s e cothrom prìseil a bh’ ann riamh a dhol a choinneachadh ri chèile. Is gann gu bheil na cothroman againn nuair a tha sinn sgapte air feadh na dùthcha a’ cumail na strì a’ dol. Ach bheir e misneachd dhuinn uile a bhith a’ faicinn talant na h-òigridh. Is e deasbad a chuir gu mòr ri iomairt na Gàidhlig.

Nuair a chì sinn an aireamh de ghaisgich agus bhana-ghaisgich Ghàidhlig a tharraing misneachd on deasbad is tha air a dhol air adhart gu soirbheachas, chì sinn an luach a th’ ann. Gu h-àraidh na fir òga, mar eisimpleir tha cuimhne agam air an leithid de Iain Beggs agus Javen Houston mar ghillean òga glasa a’ seasamh gu mì-chofhurfhutail air an àrd-urlair ach an uairsin a’ fàs ann am misneachd, a-nis tha iad nan deagh eisimpleir air Gàidheil òga mhisneachail a’ cur gu feum a’ chànain agus a’ brosnachadh na h-òigridh.

Is mi bha urramaichte an cothrom fhaighinn a bhith ag obair le òigridh ionmholta chomasach thar nam bliadhnaichean, tha cuimhne mhath agam air a h-uile sgioba agam – o Sgoil MhicNeacail, Morris is Alison, o Sgoil Phort Rìgh, Danaidh is Crossal, Evie is Stephanie, Anna is Eilidh (a bhuannaich an gnothach), Ceitidh is Raonaid, o Sgoil Ghilleasbuig, Màiri is Robbie, Lola is Ruairidh, Raonaid is Fionnlagh – ’s mi ag ionndrainn a’ chraic is na co-fharpais a-nise gu bheil mi an-sàs le luchd-ionnsachaidh a-mhàin ann an Sgoil Alanais.

Dhomh fhèin, mar fhear a dh’ionnsaich Gàidhlig san àrd-sgoil agus a tha a-nis ga teagasg mar sin, chanainn gur e sin cnag na cùise, gur e an aon laigse a th’ ann nach robh riamh an leithid de rud ann airson luchd-ionnsachaidh aig ìre na h-àrd-sgoile. Cha ghabhadh deasbad a bhith ann leis an ìre chànain a tha an dùil – ach tha rudeigin praitigeach a dhìth far an tigeadh luchd-ionnsachaidh òga còmhla, airson ceanglaichean agus càirdeas a dhèanamh agus a bhiodh gam brosnachadh a bhith a’ leantainn orra le Gàidhlig san àm ri teachd.

Mar thidsear a bha an-sàs gu domhainn anns an roinn seo fad mo chuairt-obrach, ’s e an roinn far an deach dearmad mòr a dhèanamh a thaobh thachartasan den leithid – ged ’s fior chudromach a tha inbhich ag ionnsachadh na Gàidhlig agus sgoilearan foghlam tro mheadhan na Gàidhlig – thàinig iomadh neach cudromach à tobar luchd-ionnsachaidh na sgoile agus bhiodh e math a bhith a’ faicinn barrachd taic, a thaobh airgid is thachartasan, a’ dol an rathaid sin.

Gur math thèid leis a h-uile sgioba an t-seachdain seo agus dha na ceithir sgiobaidhean a ruigeas Pàrlamaid na h-Alba. Cluinnear iad air BBC Radio nan Gàidheal agus ma tha thu ann an Dùn Èideann ’s fhiach e a dhol ann dhan chuairt-dheireannach.

Ann an co-dhùnadh, tha mo smuaintean a’ dol gu Anna McMullen a bhuannaich an Deasbad ann an 2009 mar bhall de sgioba Phort Rìgh còmhla ri Eilidh NicDhonnchaidh. Chuala mi mu bhàs a h-athar, Coinneach MacFhionguin anns na Stàitean Aonaichte an latha eile. Bha Coinneach an-sàs gu mòr ann an Gàidhlig thar nam bliadhnaichean agus ’s cinnteach gun robh e pròiseil nuair a thog Anna an Cuach am bliadhna sin. Tha fios agam gun robh mise. Fois shiorraidh dha.

– Eòghan

http://www.deasbadbtalba.com/

Roinn

Anns an artaigil seo agus am fear a leanas tha Alistair a’ toirt sùil air làrach a nochdas dhuinn sgeul na Gàidhealtachd.

Pàirt 1: Caisteal Lachlainn

A’ dol an tòir air fìor eachdraidh na Gàidhealtachd; ’s e sin dùbhlan a tha caran coltach ri dol an tòir air a’ Ghreail Naomha. Tha an fhìrinn air a dhol fodha cho domhain fo chubhraig tartain is faoin-sgeul is gu bheil e cha mhòr do-dhèanta lorg fhaighinn oirre. Ach air corra uair gheibhear plathadh oirre, gu tric far nach biodh dùil rithe. Agus ’s e sin a thachair dhomh o chionn greis, is mi air sgrìob do Chomhghall ann an Earra Ghàidheal.

Fhuair mi i aig ceann rathaid a theàrn tro srath dùinte gu ruige bhruachan Loch Fine. Dh’iomsgair an rathad-sa bhon rathad mhòr gar toirt air falbh bho saoghal an latha an-diugh air ais an tìm gu linn eile. Seo far an lorgar Caisteal Lachlainn, seann daingneach clann ‘ic Lachlainn is na chois grunn làraichean eachdraidheil a bheir fianais air sgeul nan Lachlannaich agus air siostam nan cinnidhean air costa an iar na h-Alba thar nan ceudan de bhliadhnaichean.

Bha mi fhèin is mo chèile air ar n-ainmean a chur a-steach gu chuairt stiùirichte mun àite mar phàirt de dh’Fhèis Chomhghaill. B’ e urras Lachlainn a chuir air dòigh na cuairtean gus an obair càraidh is sgeadachaidh aca air an làrach a shanasachadh. Bha fear an urrais, is e ar neach iùil, a’ feitheamh oirnn, bodach àrd drùidhteach air èideadh na fèileadh is còta-mòr le bonaid air a cheann. Seann shaighdear a bh’ ann mar a fhuair sinn a mach na b’ fhaide air adhart. Bha e a’ spaidsireachd air ais is air adhart am measg nan iseanan aige is e a’ toirt sùil dhan uaireadair aige. Bha sinn mionaid no dhà air dheireadh; dol a-mach ris nach seasadh seann shaighdear. Bha ar bòtannan air ar casan na bu luaithe na bha iad a riamh roimhe is ghabh sinn ar n-àite dligheach aig deireadh an t-sreatha air a chùl. Ach fhuair sinn buannachd bho a chuid pongaileachd le cuairt a bha cuimseach is fiosrachail.

Threòraich e sinn thar drochaid fiodha aig bonn na h-aibhne gu rubha beag a stob a-mach dhan loch air an do sheas an caisteal mar a bha e air seasadh thar sia ceud bliadhna. Chuir an làrach nam chuimhne caistealan eile, iad nas ainmeile nam fear-sa, a tha cuideachd rin lorg ri taobh uisge leithid Caisteal Eilean Donnain is Caisteal Dhubhairt ann am Muile. Ach bha iad sin air an ath-thogail a’ tarraing air ìomhaigheachd romansach a cheart cho math ri fìrinneachd. Bha am fear seo na fhìor eisimpleir; the real deal.

Nar seasamh fo sgàil bhallachan ‘a chaisteil bha e follaiseach gur e dachaidh a dh’fhreagradh gu h-iomlan air ceann-feadhna a bha airson smachd teann a chumail air an sgìre. Thabhainn an làrach sealladh soilleir dhuinn dhan dà thaobh cha mhòr thairis air an locha air fad. Aig àm nuair nach robh sgeul air rathaidean an latha an-diugh b’ iad bùrn is sàl na dòighean siubhail as goireasaiche. Air loidhne dhìreach bhon chaisteal tro bheul an locha bhiodh Èirinn na laighe fo fhalach ceòtha is smugraich, bhon tàinig sinnsireachd a’ chinnidh. B’ e prionnsa den shloinneadh Ò Nèill a thàinig a dh’Alba san 11mh linn a stèidhich an gineal.

Dh’èirich ballachan a’ chaisteil gu h-àrd os ar cionn gu h-iargalta, gun uinneag a bhriseadh aghaidh cheannara. Balla chùirteir, ’s e seo a chanar ris, chaidh innse dhuinn. Gun ach toll beag gu h-àrd le spùtan às. An ‘tuiteam fada’ a b’ ainm don ghoireas seo; siostam plumaireachd bunaiteach. Abair smuain; gaoth an iar a’ bìdeadh do thòin gun luaidh air na dh’èireadh do thoradh do shaothair fodhad air a shlighe sìos! Thoiribh an aire, a chaoraich!

Tha aon taobh den chaisteil air iadhadh le eidheann ana-mhòr a tha a’ toirt dreach romansach dhan làrach is a tha a’ maothachadh a bhrùidealachd gu ìre. Chuir na stuic aige, a tha cho tiugh le sròn ailbhein, mun aire dhuinn cho fad ’s a sheas e an seo a’ fàs gu bhith mar phàirt dhen structar. Ach a rèir ar stiùiriche b’ esan fìor nàmhaid a’ chaisteil. B’ e a bha a’ coileanadh an obair-mhillidh nach do choilean armachd no ionnsaigh bho chinneadh eile. Aig an dearbh mhionaid a bha sin a’ bruidhinn bhiodh a chuid ghasan is gheugan trang a’ dinneadh tro bheàrnan is tuill san clachaireachd a’ cur a’ bhalla air fad às a chèile. A dh’aindeoin gearanan nan romansaichean, b’ e binn-bhàis a bha an dàn dha mar phàirt dhen obair-leasachaidh aca thuirt e; le fìorachas neo-thruacanta an t-saighdeir.

Tro duilleach na eidhne thug doras beag spìocach inntrigeadh gu cùirt chumhang aig meadhan an togalaich. B’ e seo cridhe a’ chaisteil far an saothraicheadh na searbhantan a dh’fhuirich sna seòmraichean beaga air aon taobh dhen chùirt a’ frithealadh fheumalachdan nan uaislean a ghabhadh còmhnaidh sna seòmraichean leòmach air an taobh eile. Chaidh bacadh a chur oirnn bho dol a-steach innte le feansa ri linn staid chugallach na clachaireachd. Ach tro bheàrnan san fheansa chitheamaid na coirbealan os ar cionn a ghiùlaineadh, aig aon àm, na gailearaidhean fiodha a cheangail na seòmraichean ri chèile. Air an taobh thall bhuainn bu lèir dhuinn air èiginn tron doilleireachd toll na tobrach, an rud as deatamaiche thar a h-uile goireas eile do dhaingean a sheasadh aig sèist.

Bha an caisteal air a chuairteachadh le tolmain feurach far an lorgte uair-eigin taighean na tuatha. Eu-coltach ris na linntean nas fhaisge oirnn bha an triath airson ’s gum biodh na daoine maille ris. B’ iadsan a shaoibhreas is a chumhachd.

Thug an caisteal fasgadh is dìon do chinn-fheadhna ‘ic Lachlainn thar trì ceud bliadhna ach chuireadh car tuathal san fhortan aca gu h-ealamh ann an 1745. Seo am bliadhna a sheasas gu làidir an inntinn nan Gàidheal; Bliadhna a’ Phrionnsa is ar-a-mach nan Seumasach mar is fhiosraich don a h-uile clann-sgoile ann an Alba. Chunnaic dùthaich ‘ic Lachlainn cruth-atharrachadh mar a chunnacas air feadh na Gàidhealtachd. B’ ann air latha mì-shealbhach sa bhliadhna ud a thog 17mh ceann-feadhna a’ chinnidh air a chur taic ris a’ phrionnsa le feachd beag de luchd-leantainn. Cha do thill e. Bha e air an fheadhainn a fhuair bàs aig Cùil Lodair. Cha mhòr nach robh e a-mach air an doras na ghabh na Caimbeulaich thairis air an àite.

Clach a’ comharrachadh far an do thuit clann ‘ic Lachlainn aig Blàr Chùil Lodair.

Ach cha b’e sin deireadh na Sgeòil do chinn-feadhna clann ‘ic Lachlainn is mar a chi sinn anns an ath artaigil bha linn ùr gu bhith air thoiseach orra. Ach de mu dheidhinn nan daoine?

Roinn

le Calum MacLeòid

Feasgar an-diugh thog mi orm gus tadhal air an taigh far am b’ àbhaist dha Leonard Cohen nach maireann a’ fuireach fad bliadhnaichean. Aig iomadh àm nam bheatha ’s e ceòl is bàrdachd Leonard Cohen ris a bheil mi air tionndadh. Mar gach tachartas ann am baile-mòr Montréal bha deagh mheasgachadh de dhaoine is cànanan air an cruinneachadh còmhla taobh a-muigh dorais air Parc du Portugal, ri taobh Rue Marie Anne, ach bha e soilleir gu robh aon rud againn ann an cumantas: Mgr Cohen.

Chan urrainn dhomh cuimhneachadh a’ chiad uair a chuala mi a cheòl ach nuair a thòisich mi ag èisteachd gu dlùth ris b’ e a’ chiad clàr aige Songs of Leonard Cohen a cheannaich mi. Tha cuimhne agam a’ fuireach ann an taigh mo charaid, ag èisteachd ris a’ chlàir anns an t-seòmar-cadail aca. Taobh a-muigh bha gailleann a’ sèideadh agus a’ crathadh nan uinneagan ach taobh a-staigh cha robh ach guth Cohen, fuaim a ghiotair agus ciall nam facail. Bha rudeigin cho freagarrach mu dhèidhinn seo. Bha coltas gur ann dhomhsa a-mhàin a bha e a’ seinn agus gun robh e anns an t-seòmar còmhla rium.

Mus robh e na sheinneadair cliùiteach ’s e bàrd is sgrìobhadair a bh’ ann, a sgrìobh dà nobhail The Favourite Game agus Beautiful Losers. ’S e nobhailean neònach a th’ annta ach tha e soilleir gu bheil tàlantan nach gann aig an sgrìobhadair agus gu bheil e air a bheò-ghlacadh le chuid de chuspairean: feis, am bàs, creideamh agus gu h-àraid gaol – ann an gach seadh. ’S iad na cuspairean sin a nochd uair agus a-rithist anns na h-òrain aige.
Ann an 2008 chunnaic mi beò e. Airson bliadhnaichean, bha Cohen air a bhith a’ fuireach ann an manachainn Zen agus bha coltas ann nach thilleadh e chun àrd-ùrlar. Mar sin cho luath ’s a chuala mi gum biodh e a’ cluich ann an Caisteal Dhùn Èideann, cheannaich mi na tiogaidean.

An oidhche sin, chluich e airson faisg air trì uairean a thìde. Bha an t-uisge ann. Bha e fuar is gaothach shuas anns na seataichean as saoire. Ach bha mi coma. Eadar na h-òrain bhruidhinn e rinn agus bha e coltach ri seann charaid a’ bruidhinn riut agus a’ toirt togail dhut. Bha sinn uile air cruinneachadh còmhla air an oidhche ud, coma mun stoirm agus mun tuil a bha a’ dòrtadh mun cuairt oirnn, oir bha sinn còmhla, bha sinn a’ dannsa agus bha sinn taingeil.

Bidh na h-òrain, na clàran, na dàin agus na nobhailean againn gu bràth agus anns an t-saoghal dorcha seo a tha cho eagalach aig amannan, b’ fhiach cuimhneachadh mar a thuirt an duine fhèin:

“There is a crack in everything. That’s how the light gets in.”

Molaidhean:
Éist ri: A h-uile not dheth

Coimhead:
Leonard Cohen: I’m your Man – film aithriseach mu bheatha, le seinneadairean eile a gabhail òrain Cohen; Nick Cave, U2 is Rufus Wainright nam measg
McCabe & Mrs Miller – Western air a stiùireadh le Robert Altman a chleachd cuid de dh’òrain bhon a’ chiad chlàr aig Cohen.

Leugh:
The Book of Longing – Cruinneachadh dàn is dealbhan bho 2006.

Beautiful Losers – an dàrna nobhail aige.

Alt seo bhon t-iris The New Yorker, agallamh fada còmhla ris, a nochd beagan sheachdainean air ais. http://www.newyorker.com/magazine/2016/10/17/leonard-cohen-makes-it-darker

– Calum MacLeòid @CalumMacLeoid

Roinn

le Alistair Paul

Bheir mi dhut dùbhlan
Ceum tro thom dhuilleagan
Gun breab a thoirt dhaibh!

Cò iad a dhiùltadh an toileachadh
Na duilleagan uile a sgaoileadh
Eadar aois ceithir is ceithir fichead?

Ciod an tarraing na chois
Fàileadh an fhoghair thais
Faram no dèireach an duillich?

Fo geugan lom leinn fhèin
Tha sinn uile, leis an fhìrinn
Ceithir bliadhna a dh’aois nar cridhean.

– Alistair Paul

Roinn

Anns an dàrna artaigil seo mu dheidhinn Srath Lachlainn ann an Earra Ghàidheal tha Alistair a’ toirt iomradh air mar a thachair do chlann ‘ic Lachlainn as dèidh bàs an cinn-fheadhna aig Cùil Lodair.

An taigh ùr

Thug peileir canain bàs aithgheàr do 17mh ceann-feadhna a’ chinnidh aig Cùil Lodair ach cha b’e sin deireadh na sgeòil don chinneadh. Ged a thrèig freastal an 17mh ceann-feadhna thill e gu taobh a shliochda. Chaidh dìlleachdan a’ chinn-fheadhna àrach le nàbaidhean Caimbeulach is lean an gineal. Le airgead fhathast nan sporan chuir iad cùl ri siostam plumaireachd bunaiteach a’ chaisteil is na seann dòighean is thog iad taigh ùr dhaibh fhèin pìos beag shuas a’ ghlinn. Fhad ’s a thàinig an taigh am fradharc dhuinn nochd bogha-froise a’ cur frèam ioma-dhathte thar an t-seallaidh; mar gun deach òrdachadh. Troimhe bu lèir dhuinn an taigh aig ceann an àrainn a chaidh ath-dhealbhadh aig an aon àm gus freagairt air ìomhaigh dùthchail romansach, cleas na h-oighreachdan mòra shìos ann an Sasainn. Cha robh àite dha na daoine a bha roimhe cho riatanach do cheann-feadhna mar phàirt dhen ìomhaigh seo is chuireadh craobhan is glasrach nan àite. B’ fheadar fiù ’s don abhainn a lùbadh tron t-srath strìochdadh gu miann nan uachdaran nuair a chaidh a dhìreachadh. B’ e taigh-maineir stòlda, a bha dìleas do stoidhle Albannach na linn a thog iad ach dha na cinn-fheadhna Bhictorianaich a thàinig às an dèidh b’ e rud fada na bu ghreadhnaiche a bha a dhìth orra. Thog iad tùr air beulaibh an taighe is leudaich iad an togalach gu aon taobh san stoidhle bharanach a bha stèidhte air ailtearachd nan seann chaistealan. Bha a’ chuibhle air car slàn a dhèanamh. Eu-coltach ris na triathan a thàinig romhpa a bha airson astar a chur eadar iad fhèin is na làithean a dh’fhalbh bha iadsan is an leithid airson ìomhaigheachd nan cinnidhean is nan seann làithean a chur gu feum is ceangal ath-chruthachadh eadar iad fhèin is an dualachas aca; às aonais a’ mhì-chofhurtachd is an aimhreit; no na daoine.

An seipeal

Mar a riochdaich an dà Chaisteal, sean is ùr, beatha saoghaltach a’ chinnidh, thug seann sheipeal Cille Mhoire, a laigheas faisge air an taighe mhòir, iomradh air am beatha spioradail. Tha an seipeal beag-sa air na h-eisimpleirean as fheàrr de dh’ailtireachd chràbhachd, mheadhan-aoiseach a tha fhathast nan seasamh ann an Alba. Tha seann chladh coillteach ga chuairteachadh agus seo far a deach cinn-fheadhna ‘ic Lachlainn a thìodhlacadh tro na linntean. Tha clach-chinn gràine ri taobh doras an t-seipeil a’ comharrachadh àite-tàimhe a’ chinn-fheadhna mu dheireadh a chaochail. Gu neo-àbhaisteach b’ e boireannach a bh’ innte, Marjorie NicLachlainn an 24mh ceann-feadhna. Nuair thogadh an taigh mòr ùr, thugadh an eaglais a sheas maill ris an t-seipeil às a chèile is chaidh na clachan a chur ri Eaglais ùr a thog an uachdaran mìle shuas an srath. San dòigh seo thaisbean e gun robh e a’ cur taic ri creideamh; cho fad is nach milleadh e an sealladh.

An eaglais ùr

Agus b’ e sin deireadh ar cuairt, is mo shùilean air a’ chafaidh ri taobh pàirc nan càraichean. Dh’fhàg mi mo bheannachd is mo thaing aig ar neach-iùil. San dealachadh thug e ainm dhomh; Dòmhnall MacLachlainn a bh’ ann. Ainm na bu fhreagarraiche; cha ghabhadh e a bhith. Agus an robh e càirdeach don cheann-feadhna? Nan robh, b’ ann bho taobh cearr na leapa a bha e, thuirt e rium. Ged a thàinig e dhan sgìre às dèidh dha obair a leigeil seachad, s’ fhada bho dh’fhalbh a dhaoine. Thàinig e a-steach orm gun robh esan na phìos mu dheireadh dhen sgeul, sìol nan daoine a’ lìon a’ chrutha-tìre aig aon uair, a bha a-nis bàn. Fhuair esan àrach ann an Inbhir Nis far an robh athair na mhinistear is shiubhail esan an saoghal na shaighdear; fìor thogail is bheatha Gàidhealach.

Is fhuair sinn cupa cofaidh sònraichte math anns a’ chafaidh sheasgair le goireasan gun tuiteam fada is ceòl Jazz nar cluaisean, a chuir deagh chrìoch air deagh fheasgar. B’ eòlach mo sheanair, no clann ‘ic Lachlainn, a leithid nan linn!

Sealladh air a’ chafaidh

Roinn

Tha Eòghan a’ coimhead air ais air sàr-chlàr U2, 25 bliadhna on a dh’fhoillseachadh e airson a’ chiad uair – ACHTUNG BABY!

Bha uair eile ann. Nuair a bha crìochan nan drochaidean, nuair a bha ballaichean gan leagail seach a bhith gan togail, nuair a bha daorsa ga sgiùrsadh agus bha saorsa air bilean an t-sluaigh.

Bha saoghal ùr fosgailte air beulaibh an t-sluaigh. Bha an Cogadh Fuar air tighinn gu crìch agus bha na seann ghnàthsan a’ faireachdainn mì-fhreagarrach airson na linne ùire seo. Ach cha robh e buileach soilleir cò ris a bhiodh an saoghal ùr coltach na bu mhotha.

Anns an uair seo, ghluais còmhlan-ciùil U2 gu Berlin airson an clàr ùr aca a chlàradh. ’S e droch àm a bha seo airson a’ chòmhlan – bha iad a’ faireachdainn an aon mhì-chinnt a bha an saoghal a’ faireachdainn. Bha iad mì-riaraichte leis a’ cheòl aca, as dèidh dhaibh caineadh fhaighinn airson Rattle and Hum. Bha ìomhaigh aca mar chòmhlan a bha loma-làn dhiabh fhèin le beachd ro mhòr àsta fhèin. Is e oidhirp èiginneach a bha seo, a’ gluasad gu Berlin còmhla ri Brian Eno, far an d’ rinn Bowie an “trilogy” aige anns na 70an.

Ach cha do lorg iad toileachas ann – bha strì agus sabaid a’ dol, le aimhreit mu dheidhinn a h-uile càil, fògarraich o cheann an ear na Gearmailt air na sràidean agus mì-thoileachas anns an stiùidio. Cha mhòr gun do dhealaich iad leis nach b’ urrainn do Larry Mullen agus Adam Clayton aontachadh ris na dòighean ùra a bha Bono agus The Edge a’ miannachadh. Mu dheireadh thall ge-tà, ghreimnich Eno air gluasad-cord aig Edge – agus ’s ann à sin thàinig One agus nuair a thill iad a Bhaile Atha Cliath, thàinig na h-òrain nan tuil. Òrain a thoireadh spionnadh as ùire dhan chòmhlan.

Thàinig mise dhan chlàr seo nuair a bha mi aig Sabhal Mòr Ostaig – nuair a ghabh mi mo chiad cheumannan ceart ann an cùisean a’ chridhe, bhruidhinn an clàr seo rium ann an iomadh seagh. Mar an ceòl as fheàrr, tha gaol, feòlmhorachd, Dia agus poileataigs uile a’ measgachadh ann an riochdachadh a tha fhathast a’ piobrachadh nan cluasan gus an latha an-diugh.

Mar a thuirt Bono fhèin, ’s e The Fly, (a’ chiad chlàr shingilte o Achtung Baby), fuaim de cheathrar dhaoine a’ leagail craobh Iosua, ach on a’ chiad bheum de ZOO Station, tha e follaiseach gur e dùthaich ùr a bha seo airson U2. Chuir Bono air paidhir speuclairean-dubha agus thug e soraidh slan dhan fhear easgaidh o na 80an, bha an U2 nuadh seo gu tur diofraichte.

Tha a h-uile òran làn de thiamhaidheachd, ionndrainn agus miann. Even Better Than The Real Thing, a’ tarraing às an t-sluagh-ghairm aig Coca-Cola agus an ìomhaigh aca fhèin mar chòmhlan nach rachadh faisg air sanasachd no an leithid (’s fhada o làithean na hookups le Apple a bha seo). Until The End Of The World stèidhichte air Iudas Iscariot a’ bruidhinn ri Iosa – Whose Gonna Ride Your Wild Horses, So Cruel, Mysterious Ways – uile a’ bruidhinn air an dàimh eadar fir is boireannaich agus Acrobat is Ultraviolet Way, a’ tarraing air na h-òrain seo agus a’ togail a dh’ionnsaigh Love Is Blindness.

Sgrìobh iad Love Is Blindness mun àm a rinn iad Rattle and Hum, le beachd airson a thoirt gu Nina Simone. Cha do chlàraich iad an uair sin e leis nach robh e “U2 gu leòr”. Mar sin, dè bhiodh na bu fhreagarraiche airson an clàr a dhùnadh.

Tha an t-òran làn de dh’ìomhaighean de bhàs, de dh’fheise, de cheannarcachd, agus aig cridhe a’ghnothaich, tha cluiche-giotair an Edge. Bha an cluicheadair-giotair a’ dol tro dhealachadh pianail on bhean a bha air a bhith aige on a bha e dà bhliadhna air fhichead –Tha an cràdh sin ri chluinntinn anns a h-uile not den t-solo aige aig deireadh an òrain a-rèir coltais, bhris e a h-uile teud air a’ ghiotair ga chluich. Ma bha do chridhe briste riamh, tuigidh tu sa bhad e.

A’ coimhead air ais air mo chiad èisteachd aig Achtung Baby (bha fiù ’s an tiotal làn spòrs, a’ goid tiotal o na Producers le Mel Brooks.)  feumaidh mi ràdh gun tug an t-ath-chruthachadh is an ath-nuadhachadh a bha U2 a’ sireadh buaidh mhòr orm. Is e bàs beag a th’ ann am briseadh-cridhe, ach ’s e breith ùr a th’ ann cuideachd.

Tha mise ag ionndrainn U2 sna 90an, oir is na clàran sin – Achtung Baby, Zooropa, Passengers, Pop – is iad clàr-ciùil mo 00an. Tha iad làn de mhacmeanmna agus spòrs – ann a bhith a’ cluich le faoineas, lorg iad doimhneachd Ged is briseadh dùil a bh’ anns a’ mhòr-chuid de stùth a chuir iad a-mach anns an ùinem (le Beautiful Day ann an 2000, thill iad gu cleasan na 80an ach gun fhuinn a bha cho math no briathran cho buadhmhor), tha fhathast boillsgeadh den t-seann chòmhlan a’ nochdadh o àm gu h-àm.

Leag Achtung Baby na ballachan dhomhsa. Chan  ann ach le gaol a leagas sinn na ballachan ùra a thogas càch.

– Eòghan @eoghanuig

Roinn

Còmhla – Co-labhairt Do Luchd Ionnsachaidh Na Gàidhlig

Bha uair ann a bha Gàidhlig beò air bilean iasgairean is chroitearan, a-muigh aig muir, air a’ mhachair no a’ mhòintich. Ron a seo ’s cinnteach gun robh i beò air bilean àrmainn is bhàird.San latha an-diugh ’s e cànan a tha beò gu tric air bilean bhiurocratan is thìdsearan ann an saoghal làn fhille-chlàran (flip charts) is preasantaigeadhan power point. Far am biodh mile facail ann airson na h-aimsir no a’ chrutha-tìre ’s ann a tha mìle facal san t-saoghal ùr seo airson shiostaman maoineachaidh no bhuidhnean riaghaltais; gu tric ann an cruth acranaim.

‘S e saoghal anns nach eil mi fhèin ro chofhurtail is a bhios mi a’ seachnadh sa bhitheantas. Ach ’s e seo an saoghal anns an do lorg mi mi fhèin nuair a chaidh mi gu co-labhairt air teagasg na Gàidhlig do dh’inbhich fon ainm Còmhla, ann an talla a’ Cheilbhinn air 12mh dhen mhìos. Shaoil leam gum b’ fhiach gabhail ris airson latha gus beagan eòlais a chur air na daoine a tha an sàs an dà chuid ann a bhith a’ teagasg is ag ionnsachadh a’ chànain; cò na h-amasan a bhiodh aca is cò na dòighean obrach a bhiodh aca.

Chaidh an latha a chumail anns an earrainn ùr lèomach dhen talla anns am faighear oifis leabhar-lann na h-Alba is tasg-lann na h-ìomhaigh ghluasadaich. B’ e dìreach an latha roimhe a dh’fhosgaileadh an t-ionad gu h-oifigeil le Nicola Sturgeon. Seo far an do thàmh sinn na sheòmraichean coinneimh is na thalla-òraid ann an saoghal beag na Gàidhlig leinn fhèin aison corra uair a thìde gun bhuaireadh bho ghràisg na Beurla a bhiodh a’ riasladh tro shràidean a’ bhaile air an taobh a-muigh.

Fhuair sinn fàilteachadh bho Tony Kearney a bha togarrach is misneachail a chuir deagh thoiseach-tòiseachaidh air a’ ghnothach.

Fhuair sinn fios mun phròiseact ‘Go Gaelic’ do chloinn sgoile (a b’urrainn a bhith feumail do luchd teagaisg nan inbhich) -http://go-gaelic.scot/about-gogaelic/, teisteanasan bho dhaoine a dh’ionnsaich a’ Ghàidhlig, stiùireadh mu dhòighean ionnsachaidh, cleachdadh dàma an lùib teagaisg agus amasan Bòrd Na Gàidhlig airson teagasg nan inbhich. Agus fhuair am Bòrd iad fhèin cothrom èisteachd ri iarrtansan is feumalachdan na luchd ionnsachaidh. Agus nam bharail-sa b’ e sin a’ phàirt a b’fheumaile dhen latha le grunn diofar bheachdan is eòlais a’ tighinn am bàrr. A tharraing air dìreach aon eisimpleir thug tè às Alba Nuadh iomradh air sgeama a th’aca taobh thall a’ Chuain-Shiar a bheir còmhla seann luchd-labhairt na Gàidhlig is daoine òga aig a bheil am miann Gàidhlig ionnsachadh; rud a b’urrainn obrachadh gu math an taobhsa dhen chuan

Bu sinn a bha àraidh air na tamallan cofaidh is bìdh a cheadaicheadh dhuinn eadar na seiseanan. Thug sin cothrom dhuinn eòlas a chur air càch a chèile agus gun teagamh b’ e sin a’ phàirt a bu thlachdmhoire dhen latha. Chuir mi facal air daoine a thàinig a-steach gu saoghal na Gàidhlig air caochladh adhbharan; air sgàth gun robh an cuid cloinn a’ dol tro fhoghlam Gàidhlig, an ùidh bh’aca ann an eachdraidh no ceòl, no ann an eòlas-cànain , am buinteanas a bh’aca ris a’ chànan tron teaghlach, no dìreach air sgàth gun robh iad a’ sireadh cur-seachad. A dh’aindeoin nan diofaran bha aon rud aca uile an cumantas, agus b’e sin gun robh iad uile nan daoine inntinneach is laghach is bha mi tuilleadh is toilichte ùine a chur seachad nan cuideachd.

Aig deireadh gnothaich bha mi a’ faireachdainn mar gun deach ionnsaigh a thoirt orm le faclan is fìos; gun luaidh air na power points. Chan eil fhìos agam cò ris a bha mi an dùil. Gu dearbh cha b’e mìneachadh simplidh a fhuair mi ’s e air a thoirt thugam am broinn bogsa le ribean grinn air, peilear airgid a rèiticheadh a h-ùile duilgheadas a th’ann do luchd-ionnsachaidh is thidsearan. Na àite fhuair mi sealladh air saoghal ioma-fhillte far am bi grunn diofar gnèithean dhaoine ag ionnsachadh na Gàidhlig air grunn diofar ahdbharan tro iomadh siostam teagaisg a tha air a lìbhrigeadh le farsaingeachd de bhuidhnean is luchd-teagaisg. B’ urrainn dha sin a bhith an dà chuid na dhùblan is na bhuannachd. ‘S math gu bheil rudeigin ann a fhreagras air feumalachdan a h-uile duine. Ach aig an aon àm nach e a bhiodh duilich do chuideigin a tha air ùr thighinn a-steach dhan t-saoghal mhìorbhaileach seo bun no bàrr a dhèanamh dheth? A dh’aindeoin na farsaingeachd sa a bha am follais bha mi mothachail do bheàrn tron latha agus is e sin an rud, ge bith dè bhios ann, a bheir luchd ionnsachaidh aig àrd ìre tron mhullach ghlainne gu ìre fileantais. Agus mas e amas ionnsachadh nan inbhich luchd-labhairt ùr a chruthachadh ’s e sin am beàrn as motha a dh’fheumar lìonadh.

Agus fhuair mi mo pheann an-asgaidh is am bogsa plastaig làn suiteis le steigear ‘I Love Gaelic‘ air. ‘S dòch’ nan ithinn gu leòr dhiubh gun lìonadh mo cheann le Gàidhlig, cleas nan suiteisean draoidheil aig Willy Wonka.  Ach feumaidh mi aideachadh gun do dh’fhàg mi am poca canabhais purpaidh a thugadh dhomh air mo chùl. Cha tigeadh e ri mo stoidhle-fhasain. Is a-mach air an doras gun ghabh mi, is mi a’ priobadh mo shùilean ann an solas an latha. A-mach gu saoghal an taobh a-muigh far am b’ fheudar dhomh gabhail ris às ùr nach b’ e a h-uile mac màthair aig a bheil gaol don Ghàidhlig no am miann ga h-ionnsachadh.

– Alistair Paul

Roinn

A’ guidhe Là a’ Bhuidheachais sona dhuibh, ge brith cà bheil thu san t-saoghal.

Ged is duilich leam gun d’ fhàg mi,
Grunn làitheachan air ais,
Air sgàth iomadh dragh is èiginn
Gum b’ fheudar dhomh dhol às.
Is gun robh na deòir nam shùilean
Nuair shiubhail mi thar sàil,
Dh’aidichinn gu bheil mi àigh’reach
Aig dachaidh nist san àm.

Na mo leabaidh bhlàth fo phlaide,
San taigh far chinn mi suas,
Am measg a’ ghàrraidh mhòir fheuraich
Far ’n robh cleas iomadh uair.
Ach dè thachair ris a’ bhalach,
A b’ àbhaist bhith meur luath,
Am balach on Eilean Ròdach
Rinn a fhògradh thar chuain?

‘S e an ràith ann is gach duilleag,
Air choltas buidhe lom,
Is an sluagh a’ dèanadh ullamh
Thighinn cruinn mun a’ bhòrd.
An dibhearsain nis air èirigh,
Ò, ’s gur èiginn ann dhomh,
Agus a-nis tha am balach
Fallainn mar bha e òg.

– Liam Alastair Crouse

Chaidh am pìos a sgrìobhadh nuair a bh’ agam ri tilleadh do na Stàitean Aonaichte as t-fhoghar, 2012, fo chuing laghannan in-imrichis ùra.

Roinn

Dà artagail mu dheidhinn aon cho-labhairt? Nach eil sinn gur milleadh! Beachd le Màrtainn Mac a’ Bhàillidh on bhuidheann-iomairt “Misneachd” air a’ cho-labhairt Còmhla agus air càs Chlì.

An toiseach, feumaidh mi a ràdh nach robh e math idir gun robh co-labhairt ann an Glaschu air an aon latha ’s a bha an Coinneamh Choitcheann Bhliadhnail agus co-labhairt aig Clì Gàidhlig ann an Dùn Èideann. Ann an saoghal cho beag ’s a tha saoghal na Gàidhlig, chan eil leisgeul ann coimhearsnachd nan luchd-ionnsachaidh a sgaradh mar seo, feumaidh sinn uile a bhith ag obair còmhla is a’ bruidhinn ri chèile.

Ged a tha gu leòr dhuinn air a bhith nar buill de Chlì thar nam bliadhnaichean, is ged a bha feadhainn bhon bhuidheann seo, Misneachd, an làthair ann an Dùn Èideann, tha an t-alt seo a’ dol a bhith ag aithris air na thachair ann an Glaschu.

Chaidh an Co-labhairt ‘Còmhla’ a chur air dòigh leis an “Community Learning and Development Review Group for Gaelic”, co-bhanntachd eadar diofar Chomhairlean Roinneil, nam measg; Comhairle Cathair Ghlaschu, Comhairle Siorrachd Lannraig a Tuath, agus a Deas, Comhairle na Gaidhealtachd agus Comhairle Pheairt is Chinn Rois, ’s iad uile an sàs ann a bhith a’ ruith chlasaichean is an leithid sna sgìrean aca. Bha Bòrd na Gàidhlig agus Oilthigh Ghlaschu an làthair cuideachd agus bha cùisean air an cumail gu sgiobalta le deagh stiùireadh bho fhear an taighe Tony Kearney.

Bha timcheall air ceud daoine ann tron latha agus, sa’ mhadainn, thoisich gnothaichean le òraidean bho neach-comhairle Liz Cameron agus Stiùiriche Foghlam aig Bòrd na Gàidhlig Mona Wilson. Chaidh beagan a bharrachd fiosrachaidh a sgaoileadh le D-I Mac’IlleDhuinn mu dheidhinn a’ Mhòid, 2019, a tha gu bhith ann an Glaschu. Thug D-I iomradh air na h-amasan aca airson Mòd co-aimsireil, bailteil, nach bi air chall sa bhaile mhòr. ‘S e deagh chothrom a bhios ann beagan sanasachd a dhèanamh a thaobh a’ Chultair Ghàidhealaich agus a’ chànain fhèin.

Bha an còrr den latha co-dhèanta de bhùithtean-obrach bhon leithid LearnGàidhlig, Bòrd na Gàidhlig, GoGaelic, agus Neil Allison is Fiona Dunn bho Oilthigh Ghlaschu. ‘B iad na barr-phuingean dhuinne, clas dràma do luchd-ionnsachaidh inbheach le Artair Donald, agus cùrsa-bogaidh ùr air a bheil Fionn Dunn is Oilthigh Ghlaschu a’ beachdachadh. Nar beachd ’s e smuaint mhath a bhiodh ann clasaichean actaireachd a lìbhrigeadh do luchd-ionnsachaidh inbheach aig àrd-ìre gus blasan agus dual-chainntean a thoirt dhaibh chuir fan comhair. Bhiodh sin a’ toirt misneachd dhaibh a thaobh fuaimneachaidh is gam brosnachadh gus a bhith a’ bruidhinn agus a’ cleachdadh a’ chànain.

Aig deireadh an latha, fhuair sinn uile cothrom ar beachdan a thoirt seachad air an latha fhèin agus air an t-suidheachadh do luchd-ionnsachaidh san fharsaingeachd, cuspair gu math iomachaidh leis na bha air tachairt ann an Dùn Èideann agus Clì Gàidhlig a’ dol à bith. Na bu thràithe san latha, thuirt Mona Wilson gun robh Bòrd na Gàidhlig ag amas air adhartachadh a thoirt air na h-àireamhan de luchd-ionnsachaidh inbheach bho 3500 gu 5000. A dh’aindeoin cho neo-shanntach ’s a tha an àireamh fhèin, cia mheud neach-ionnsachaidh a tha air fileantas a ruigsinn mar tha no a bhiodh an dùil ri fileantas a ruigsinn san àm ri teachd? Cia mheud dhuibh a tha ga cleachdadh gu bitheanta?

An suidheachadh air a bheil sinne eòlach ’s ann gu bheil a’ chuid as motha de dhaoine, a tha air ìre eadar-mheadhanach a ruigsinn, dìreach a’ dol mun cuairt is mun cuairt (cainnt-chluich Donnie Dòtaman) aig cha mhòr na h-aon ìre. Gu deimhinne, tha beàrn ann aig an àrd-ìre. Ma tha sinn ag iarraidh luchd-ionnsachaidh a bhith a’ ruigsinn fileantas aig àm air choireigin feumaidh sinn adhbhar a thoirt dhaibh, tachartasan sòisealta a tha dha-rìribh ann an Gàidhlig, cothroman a bhith a’ bruidhinn ri daoine aig a bheil Gàidhlig bho thùs. Mura h-eil thu misneachail gu leòr gus lìonra de dh’fhileantaich a chruthaicheadh dhut fhèin, chan eil na cothroman sin ann.

Feumaidh sinn uile a bhith nas dian-thograiche leis na h-amasan againn agus siostaman ùr gus luchd-ionnsachaidh a thoirt gu fileantas a chur air dòigh. Thug feadhainn iomradh cuideachd air a’ phrògram chultarach ann an Alba Nuadh, ‘Bun is Bàrr’, a bhios a’ toirt cothroman do luchd-ionnsachaidh a bhith a’ tadhal air seann-Ghàidheil aig a bheil eòlas prìseil air a’ chànan. Bhiodh siostam-paidhridh, no lìonra de dhaoine mar seo gu math feumail do luchd-ionnsachaidh ann an Alba.

Ged a bha e gu math brosnachail an uimhir seo de dhaoine fhaicinn air an latha, cha do fhreagairt e an ceist, dè tha tighinn an àite Clì? Ma tha piseach gu bhith a’ tighinn air an t-suidheachadh tha feum againn air stiùireadh bhon leithid Clì. Cò tha a’ dol a bhith ag obair gus cuidhteas fhaighinn de na cnapan-starra ro luchd-ionnsachaidh a thaobh chothroman, adhbharan, chosgaisean agus dìth misneachd!

– Màrtainn Mac a’ Bhàillidh

Roinn

Chaidh an dàrna leabhar bàrdachd le Marcas Mac an Tuairneir, Lus na Tùise, fhoillseachadh san t-Samhain. Tha Rhona air a bhith ga leughadh.

Do chuideigin coltach rium fhìn – cuideigin a tha air a bhith a’ leughadh gach leabhar Beurla air an d’ fhuair mi greim bhon a bha mi nam nighean bheag ach aig nach robh ach a’ Bheurla seachd bliadhna air ais – ’s e rud eadar-dhealaichte a th’ ann a bhith a’ leughadh rosg agus bàrdachd sa Ghàidhlig.

A’ chuid as motha den ùine, ’s ann sa Bheurla a bhios mi a’ leughadh fhathast. Chan eil am briathrachas a th’ agam ann an Gàidhlig cho farsaing ’s gu bheil mi a cheart cho cofhurtail ga leughadh ’s a tha mi sa chiad chànan agam.

Ach ged a tha e nas dorra dhomh, gheibh mi tlachd sònraichte ann an leughadh na Gàidhlig. Chan eil mi air an iomadh ceangal a chruthachadh nam cheann do gach facal Gàidhlig fhathast, agus mar sin tha an dàimh eadar na faclan agus na faireachdainnean a dh’èireas asta nas dìriche ann an dòigh. Ma tha leughadh na Beurla coltach ri coiseachd tro choille bhòidheach, le craobhan ’s geugan ’s freumhan nam fighe mun cuairt ort agus gairm nam beathaichean nad chluais, tha leughadh na Gàidhlig coltach ri tighinn a-mach air maol le sealladh àlainn romhad, gun ghuth ann ri chluinntinn ach ruith na gaoithe – nas gainne, ann an dòigh, ach a cheart cho brìghmhor.

Cuideachd, chan eil mi air fàs cleachdte fhathast ri bhith a’ leughadh sa Ghàidhlig mu na rudan a tha cho àbhaisteach ann am bàrdachd na Beurla – teaghlach, càirdeasan, gaol, feis – gun luaidh air cuspairean eile air a bheil Marcas Mac an Tuairneir a’ sgrìobhadh san leabhar ùr aige. Le sin, tha rudeigin ùr, glacmhor dhomh anns gach dàn.

Mar bhàrd gèidh a’ sgrìobhadh ann an Gàidhlig tro shùil gheur, mhothachail, tha bàrdachd Mhic an Tuairneir a’ mapadh badan ùra nar cànan, air neo a’ cur air ais na h-ainmean nach deach sgrìobhadh sìos sna bliadhnaichean a dh’fhalbh ach a bha a-riamh aig cuid dhinn. Tha na faclan “gun ainm” a’ nochdadh a-rithist agus a-rithist ann an inntinn an leughadair, agus sin a’ togail cheistean mu na guthan gun ainm thar nam bliadhnaichean, agus an eòlas nach deach a chur an cèill.

B’ iad na dàin a bu shìmplidhe, far a bheil guth ri chluinntinn gu soilleir agus na mion-dealbhan ga bheòthachadh, a thug a’ bhuaidh a bu mhotha orm. Tha na “stuaidhean goireil” agus na h-uinneagan falamh ann am “Mac-talla” a’ cur ris an aonaranachd a tha ri cluinntinn san dàn. Ann an “Lus na Tùise”, tha an silidh-smeura agus am pana bainne a’ dèanamh gleus talmhaidh, collaidh san dàn.

Cluinnidh sinn cuideachd, an siud ’s an seo, am bàrd a’ ceasnachadh an dàimh eadar e fhèin agus an cànan anns a bheil e a’ sgrìobhadh. Tron chruinneachadh seo, tha e soilleir gu bheil am bàrd beò ann an saoghal ùr na Gàidhlig, le spèis don dualchas gun a bhith tachdte leis. Gu dearbh, leis cho gann ’s a tha òrain ùra sa Ghàidhlig, ’s ann tro nua-bhàrdachd a tha sinn a’ faicinn leasachadh agus beartachadh a’ chànain.

Ann an “Speactram”, faisg air deireadh an leabhar, tha am bàrd a’ sgrìobhadh mun chùis-mhulaid ann an Orlando. Tron dàn, tha an t-ùghdar a’ faighinn smachd air choireigin air suidheachadh caothachail, agus tha e cudromach gur e bàrd gèidh a tha a’ toirt brìgh às an tàmailt sin. Tha e ag ràdh san leathrann mu dheireadh gum bu chòir dhuinn “gar fàgail seo, am measg an eòrnaich, / gus ar tuigse spìonta ath-fhighe.” Gu dearbh, leis a chruinneachadh ùr tha Mac an Tuairneir a’ cur gu mòr ris an ath-fhighe seo.

Tha an leabhar a’ tighinn gu crìoch le dàn sònraichte air a bheil “Uaireannan”, dàn a tha air leth cumhachdail ann an dòigh chiùin, socair. An dèidh an iomadh cuspair agus na guthan diofraichte a tha sinn air cluinntinn tron leabhar, tha e a’ fighe iomadh ìomhaigh ann an aodach àlainn san dàn seo agus tha e gu math freagarrach mar cheann-uidhe an leabhair.

Dh’fhaodadh “Uaireannan” a bhith mu dheidhinn gnèitheachd, gaol, cànan, bàrdachd fhèin – a h-uile rud sin no iomadh rud eile; tha am bàrd ga fhàgail aig an leughadair. Co-dhiù, ge b’ e cuspair an dàn, tha rudeigin ann, gun ainm, a bheanas ris a’ chridhe.

– Rhona NicDhùghaill

Tha Lus na Tùise le Marcas Mac an Tuairneir ga fhoillseachadh le Bradan Press. Chaidh an dàn “Speactram” fhoillseachadh le Dàna san Lùnastal agus faodaidh sibh a leughadh an seo.

Roinn

O chionn deich bliadhna, ghabh buidheann de dh’òigridh ann an Leòdhas ceum mòr airson sgioba iomain do dh’inbhich a stèidheachadh san eilean. Bha Eòghan againn an-sàs ann, agus e a’ coimhead air ais air turas iongantach Camanachd Leòdhais.

O chionn deich bliadhna an-diugh, chaidh mi an-sàs ann an gnothach a thug os làimh mo bheatha uile gu lèir.

Uaireannan, bidh mi a’ saoilsinn air dè bhiodh air tachairt mura robh rudan mar a bha iad. Sin mar a tha an saoghal – na murarobhaichean.

Mura robh an Dotair Barden nach maireann agus a bhean chòir air leughadh ann an leabhar mu seann chleachdaidhean na Bliadhn’ Ùir anns an Eilean Fhada. Mura robh grunn mhath de bhalaich uile mun an aon aois a bha air a bhith dileas dhan spòrs agus a bha air ionnsachadh fo stiùir Bhoyd MhicCoinnich a chluich do Loch Carrainn. Mura robh mi air am bogsa a thaghadh airson a dhol àite sam bith ann an Alba airson teagasg. Mura robh mi air Pòl Diuc fhaicinn anns an Lanntair aon oidhche agus boillsgeadh de chuimhne agam gur ann à Baile Ùr an t-Slèibh a bha e. Mura robh Stiùbhart “Tyson” Caimbeul agus Donnchadh Mac a t-Saoir air an dachaigh a dhèanamh ann an Eilean an Fhraoich. Mura robh tidsearan eile ann a thogadh an eallach anns na sgoiltean nuair a dh’fhalbh mi. Mura robh pàirc mòr gu leòr ann an Siabost.

Mura robh sinn òg is gòrach.

Camanachd Leòdhais. An sgioba beag a rinn an gnothach. Deich bliadhnaichean on a thòisich sinn an cath airson àite ann an saoghal na camanachd.

Is cuimhne leam e mar a bh’ ann an-dè a bha e. Thàinig sinn cruinn còmhla anns an t-sèomar-theagaisg agam ann an seann Sgoil MhicNeacail, dubh na h-oidhche ann mu leth-uair an dèidh còig an tùs na Dubhlachd. Bha sinn air bun-stèidh aig sgioba eile a ghoid on eadar-lìn is atharrachadh. Chuir sinn a-steach gum bu chòir dhan chomann a bhith a’ brosnachadh iomain ann an Leòdhas, Na Hearadh agus Bearnaraigh Mòr.  B’ fheudar dha a bhith a’ cur taic ris a’ Ghàidhlig cuideachd.

An-uairsin, thagh sinn na h-oifigearan. Bha Micheál an rùnaire ochd-deug, cha robh Sean, an ceann-suidhe buileach na bu shìne, bha mise nam mhanaidsear, gun ach ceithir bliadhna de dh’eòlas mar chluicheadair iomain.  Thagh sinn lèintean dubh is gorm airson dà adhbhar – nach robh sgioba eile san spòrs a’ cosg nan dathan sin, agus gun robh Peadar Gomez a chuir air dòigh taic-airgid o Woody’s Express a’ cur taic ri Internazionale. Chuir sinn a-steach gu cupannan Chomann an Camanachd., rud nach d’ rinn sgioba às an Innse Ghall riamh roimhe. Bha an aisling beò.

Dh’obraich sinn gu cruaidh gus sgioba a thoirt gu h-ìre. Lorg sinn daoine a’ fuireach san eilean aig an robh eòlas. Chruinnich sinn airgead. Chuir sinn air dòigh geam càirdeil le Loch Bhraoin. Thug sinn sùil air an leabhar iongantach aig Màrtainn Dòmhnallach – Skye Camanachd – A Century Remembered – agus chuir sinn eòlas air na h-aon argumaidean agus deasbadan a thaobh siubhail a dh’fhuiling na Sgitheanaich o chionn còrr is ceud bliadhna. Is e caraidean dìleas, taiceil a tha air a bhith anns na balaich gheala à Port Rìgh rè ùine agus tha an t-aon-eòlas sin air siubhal agus strì a’ cumail an dà chomainn faisg.  Chòrd a’ chiad bhliadna glan rinn, le turas ceithir làithean a Ghlaschu (fad mus robh bàta na Sàbaid ann) airson a’ chiad gheam chupa againn a chluich an aghaidh Ghlaschu Mheadhan-Earraghaidheal. Ach cha bheir còrdadh thu ach gu h-ìre, feumaidh tu neart cuideachd, agus bha sinn feumach air ann am pàilteas anns na bliadhnaichean as dèidh sin.

A’ chiad sgioba às na h-Eileanan a-Muigh a chluich ann am farpais naiseanta – Glaschu 2007

Thàinig sinn an aghaidh cuid de dhùbhlannan àbhaisteach, balaich a’ fàgail airson obair is oilthigh mar eisimpleir, agus dùbhlannan a chuireadh sgiobaidhean eile fodha – ged a bha dròinnidhean mòra an aghaidh a’ Ghearasdain, Chinn a’ Ghiuthsaich, an Eilein Sgitheanaich goirt, agus bha airgead is uidheamachd an-còmhnaidh teann, ’s e bàs cluicheadair òg an rud a bu mhiosa a dh’fhaodadh tu fulang. Thàinig am buille bu chruaidhe as t-samhradh 2009. Craig Moireasdan, nach robh ach fichead bliadhna a dh’aois agus a bha dlùth ri mòran san sgioba, chaill e a bheatha ann an tubaist. Tha e ga chaoidh fhathast, ach thar nam bliadhnaichean, dh’ionnsaich sinn a bhith a’ tionndadh cruaidh-chàs gu cothrom. Tha Craig ga chuimhneachadh leis an fharpais shianaran gach samhradh, Craig Morrison Stornoway Sixes – agus gu deimhinne, ’s e a’ chiad chuairt den fharpais sin ann an 2010 a thug spionnadh às ùr dhan chomann air fad. Spionnadh a bheireadh sinn gu ceann-ùidhe anns na liogaichean nàiseanta.

Coltach ri luchd-ionnsachaidh na Gàidhlig a bhios a’ strì gus fileantas a ruighinn, cha d’ rinn sinn adhartas mus d’fhuair sinn bogadh ceart, ach aig ìre a bha freagarrach dhuinn. Bha an strì airson an ìre sin a ruighinn na sgeulachd eile agus tha e ga innse gu math anns a’ phrògram aithriseach aig MacTV Camanachd Leòdhais – Dubh is Gorm. As dèidh bliadhna dheuchainn ann an 2011, cha robh roghainn aig Comann na Camanachd ach ballrachd sheasmhach a thoirt dhuinn (agus mar Fhreastal, rinn iad sin o chionn còig bliadhnaichean an-diugh fhèin cuideachd). Ann an sia bliadhnaichean, rinn an sgioba adhartas nach robh beag, a’ buannachadh, a’ toirt piseach air cluicheadairean agus a’ cosnadh cliù mar sgioba cruthachail, dealasach, cothromach a bheir deagh gheam dhut (agus o àm gu àm buaidh ort). Ged nach eil duaisean mòra air tilleadh a Leòdhas, ’s e na rudan priseil a th’ ann an leasachadh òigridh, ballrachd mhòr agus treànadh cunbhalach gach seachdain – ’s iad an duais nas priseile na airgead.

Ma tha aon dragh ann, ’s e gu bheil an ìre de Ghàidhlig sa chomann air a crìonadh on a chaidh ar stèidheachadh. Feumar a ràdh ge-tà, gu bheil Gàidhlig gu leòr sa chomann fhathast agus tha e fhathast ri chluinntinn tric air a’ phàirc agus timcheall na pàirce. Bidh na Gàidheil fhathast a’ cleachdadh na Gàidhlig ann, gu h-àraidh an taca ri sgioba ball-coise Leòdhais is na Hearadh far is gann gum faigh iad balach le dà fhacal Ghàidhlig airson BBC Alba, ach ’s e as còireach gu bheil tòrr a-nise anns a’ chomann aig nach eil an cànan à Leòdhas fhèin agus air gluasad a-steach. Tha e na shamhla air mar a tha Gàidhlig air crìonadh gu mòr ann an inbhe agus cleachdadh ann an Leòdhas san deich bliadhna ud san fharsaingeachd.

Ach tha mi a’ smaoineachadh gu bheil leasnanan mòra ri ionnsachadh airson daoine le ùidh mhòr ann an leasachadh na Gàidhlig – ’s e fìor ghnìomh choimhearsnachd a th’ ann an Camanachd Leòdhais – gu dearbh dearg fheumach air daoine dileas a bhios a’ saothradh gu dìcheallach ach cuideachd air coimhearsnachd a thogail le guailnean leathann airson eallach an spòrs a ghiùlan – ’s e sin a thog sinn ann. Tha strùctar cothromach agus taic o Chomann na Camanachd feumail airson cùisean furastachadh (agus airson na Gàidhlig, feuch Bòrd na Gàidhlig) ach thàinig a h-uile rud gu Camanachd Leòdhais tro neart an dùirn, fhallas a’ ghnùis, ghean a’ chridhe agus dheagh rùn na h-inntinn againn fhèin.  Ma bha sinn nar suidhe air ar màs Leòdhasach a’ feitheamh, bhiodh sinn nar suidhe fhathast. Bhiodh an spòrs air sìleadh air falbh, gun chuimhneachadh na dùthaich fhèin mar a bha i roimhe. Tha sinne mar Ghàidheil feumach air mìle gnìomh beag airson ar cànan a shabhaladh.

Deich bliadhna. Doirbh a chreids’. Àm airson cnuasachadh. Àm airson cuimhneachadh. Àm airson cràthadh. ’S e seasmhachd a th’ ann an cnag na cùise de leasachadh sam bith. Le gnothach sam bith, mas urrainn dhut coiseachd air falbh riaraichte leis na rinn thu agus le earbsa gun lean an strì as d’ aonais, ’s e sin toileachas agus tlachd.  An ath bhliadhna, airson a’ chiad uair ann an deich bliadhna, cha bhi mise a’ cur orm geansaidh dubh is gorm. Bha an t-àm ann. Ach bidh an cath ga chur fhathast leis na seòid à Eilean Beag Donn a’ Chuain.

• Eòghan @eoghanuig

A photo posted by Eòghan Stiùbhart (@eoghanuig) on Dec 4, 2016 at 11:22am PST

Roinn